Praca w szczególnych warunkach: szef decyduje, która posada przyspieszy emeryturę

- Czy praca przy produkcji gipsu półmokrego jest tą wykonywaną w szczególnych warunkach w myśl ustawy o emeryturach pomostowych? W wykazie prac w szczególnych warunkach stanowiącym załącznik 1 do ustawy o emeryturach pomostowych nie ma tego rodzaju prac. Natomiast występują one w poz. 17 działu V wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. (DzU nr 8, poz. 43). Kto decyduje o tym, czy konkretny rodzaj prac należy zaliczyć do tych wykazanych w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych? – pyta czytelnik.

To pracodawca zalicza konkretny rodzaj pracy do tej wykonywanej w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Robi to, wpisując pracę do wykazu stanowisk, na których wykonuje się takie zadania. Szef musi także wpisać pracowników do ewidencji osób realizujących taką pracę.

Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (DzU nr 237, poz. 1656, dalej: ustawa pomostowa) określa jedynie rodzaje prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a nie stanowiska pracy. Prawidłowo można je wskazać tylko bezpośrednio w zakładzie. Definicje prac szczególnych podaje art. 3 ustawy, natomiast rodzaje tych prac wymieniają załączniki nr 1 i 2 do ustawy pomostowej.

O tym, żeby pracę wykonywaną przez konkretnego pracownika uznać za realizowaną w szczególnych warunkach (charakterze) w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych, nie powinna decydować nazwa stanowiska pracy, na którym się ją wykonuje. Przesądzać powinna charakterystyka pracy, zgodna z kryteriami zawartymi w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy oraz innymi przepisami nierozerwalnie związanymi z tymi warunkami.

Firmowe prawo

W myśl art. 41 ust. 4 ustawy płatnik składek musi prowadzić:

- wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

- ewidencję pracowników realizujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których przewidziano obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP).

Ponadto musi powiadomić podwładnych o umieszczeniu ich w ewidencji wykonujących prace. Informacje o wpisaniu ich do takiego wykazu płatnik przekazuje ZUS do 31 marca następnego roku kalendarzowego w „zgłoszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze" za rok kalendarzowy. Dane o liczbie stanowisk w szczególnych warunkach i charakterze płatnik przekazuje do ZUS w deklaracji rozliczeniowej, o której mowa w art. 46 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w terminie przekazywania tego dokumentu.

Gdy trzeba skorygować dane wykazane w zgłoszeniu po ujawnieniu nieprawidłowości przez:

- płatnika składek,

- ZUS,

- właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy,

płatnik składek przekazuje do ZUS korektę zgłoszenia o pracy w szczególnych warunkach lub charakterze. Robi to w formie nowego zgłoszenia ze wszystkimi prawidłowymi danymi wynikającymi z art. 38 ust. 1 ustawy pomostowej.

Centralny wykaz

ZUS prowadzi jedynie centralny rejestr:

- stanowisk pracy, na których wykonuje się prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

- pracowników realizujących prace w szczególnych warunkach lub charakterze, za których przewidziano obowiązek opłacania składek na FEP.

Ponadto ZUS z urzędu sporządza zgłoszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub charakterze oraz koryguje błędy w nim stwierdzone, jeśli od płatnika nie może uzyskać zgłoszenia lub jego korekty, a posiada dane pozwalające sporządzić takie zgłoszenie.

Gdzie się odwołać

Nad działalnością firmy w tym zakresie czuwa Inspekcja Pracy. W myśl art. 10 ust. 1 pkt 9a ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 404) do zadań PIP należy kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub charakterze. Zgodnie z art. 11a tej ustawy właściwe organy PIP mogą nakazać szefowi umieszczenie pracownika w ewidencji wykonujących prace w szczególnych warunkach lub charakterze, wykreślenie go z tej listy oraz sporządzenie korekty dokonanego wpisu w tym wykazie – pod warunkiem, że bezsporne jest, iż taką pracę wykonuje.

Sąd pracy i ubezpieczeń społecznych może ocenić, czy pracę na konkretnym stanowisku powinno się zapisać do tej wykonywanej w szczególnych warunkach lub charakterze w rozumieniu ustawy pomostowej. Warunek – sprawa przyznania emerytury pomostowej będzie przedmiotem postępowania odwoławczego. Sąd Najwyższy w wyroku z 8 marca 2010 r. (II UK 236/09) wskazał, że „przy rozstrzyganiu wątpliwości powinni być powołani biegli, którzy wskażą, że stanowisko było taką pracą".

Ograniczona ingerencja PIP

Państwowa Inspekcja Pracy nie może ingerować w treść wykazu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Tak zinterpretował uprawnienia inspekcji m.in. Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z 19 kwietnia 2011 r. (I OSK 1969/10).

Podobnie uznał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 28 lipca 2011r. (II SA/Po 276/11). Wskazał, że PIP nie może przesądzać, czy dane stanowisko spełnia wymogi określone w ustawie o emeryturach pomostowych. O zaliczeniu go do wykazu prac „szczególnych" decyduje pracodawca albo – na wniosek pracownika – ZUS w decyzji dotyczącej obowiązku opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych.