Bardzo często ZUS, zanim wypłaci należne świadczenie, prowadzi długotrwałe postępowanie wyjaśniające i kontrole. Nierzadko sprawy o zasiłki kończą się w sądzie, a wypłata świadczeń następuje z dużym opóźnieniem, dopiero po uprawomocnieniu się wyroku. Niestety, mimo że ZUS ma ustawowy obowiązek naliczenia odsetek od świadczeń niewypłaconych w terminie, najczęściej świadczeniobiorcy muszą się upominać o należny im procent za zwłokę w wypłacie, a nawet zwracać się o pomoc do sądu.

Teoria kontra praktyka

Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych

(dalej: rozporządzenie) wskazuje, że „odsetki wypłaca się z urzędu łącznie z wypłatą opóźnionego świadczenia". Ale to tylko teoria. W praktyce ZUS prawie nigdy nie nalicza odsetek za zwłokę automatycznie.

Dodatkowo ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej ustawa o sus) mówi, że „jeżeli Zakład – w przewidzianych terminach (...) nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest zobowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia".

Jednocześnie jednak zawiera ona zapis mówiący, że obowiązek wypłaty odsetek „nie dotyczy przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności." Udowodnienie, że ZUS ponosi winę za opóźnienie w wypłacie w praktyce spada na świadczeniobiorcę. W związku z tym ZUS prawie nigdy nie nalicza odsetek z urzędu, a wnioski o ich wypłatę najczęściej odrzuca przywołując wskazany przepis zwalniający go z tego obowiązku w razie okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

Skuteczna wymówka

ZUS ma obowiązek wypłacić zasiłek w ciągu maksymalnie 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień. Jeżeli jednak ma jakiekolwiek wątpliwości dotyczące zasadności wypłaty świadczenia – zarządza czynności sprawdzające i kontrole. Nierzadko takie postępowanie trwa wiele miesięcy, a nawet lat.

Jeżeli po zakończeniu tych działań ZUS przyzna rację ubezpieczonemu, wypłaca zaległy zasiłek, ale raczej nie doliczy do niego odsetek za zwłokę. Dlaczego? Odmawiając ich powołuje się na przepis o okolicznościach, za które nie ponosi odpowiedzialności. Zgodnie z tą logiką ZUS nie odpowiada za to, że został zmuszony do sprawdzenia, czy świadczeniobiorca rzeczywiście ma prawo do zasiłku. Nie ponosi więc odpowiedzialności za okoliczności, które uznaje za zasadne skontrolować, nawet jeżeli okaże się, że jego wątpliwości były bezpodstawne. Niestety sądy często przychylają się do tego rozumowania.

Zdaniem Sądu Najwyższego (wyrok z 7 października 2004 r., II UK 485/03) określenie „okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności" jest zbliżone znaczeniowo do określenia „przyczyn niezależnych od organu".

Sąd argumentuje też, że ZUS w ramach swoich kompetencji przeprowadza postępowanie dowodowe w celu wyjaśnienia wątpliwości, a termin na wypłatę świadczeń powinien być liczony nie od dnia złożenia kompletnych dokumentów przez świadczeniobiorcę, ale od momentu zakończenia kontroli i wszelkich czynności sprawdzających.

W wyroku z 27 września 2002 r. (II UK 214/02) SN uznał nawet, że data powstania prawa do świadczeń jest okolicznością obciążającą dowodowo wnioskodawcę i to on ma wykazać, że w określonym dniu spełnił warunki do świadczeń. I dopóki na właściwej drodze nie dowiedzie, że jest osobą uprawnioną do świadczeń, dopóty ZUS nie popada w zwłokę. Niestety oznacza to, że ZUS może w nieskończoność żądać dowodów na to, że zasiłek powinien być wypłacony, a następnie przyznać go, ale bez odsetek za zwłokę.

Jedynie w sytuacji, gdy ZUS nie wyda decyzji lub nie wypłaci zasiłku w ciągu 30 dni od daty zakończenia kontroli, sądy przyznają odsetki za opóźnienie. W związku z zakończeniem postępowania kontrolnego ZUS posiada bowiem wszystkie dokumenty niezbędne do wypłaty zasiłku, a dalsze opóźnienia następują już – według sądów – z winy organu.

Wina organu

Nie zawsze ZUS może się tłumaczyć brakiem odpowiedzialności za okoliczności. Na przykład w sprawie o sygnaturze I UK 159/04 Sąd Najwyższy uznał, że nie wystarczy wykazanie wyłącznie braku winy ZUS. Konieczne jest też stwierdzenie, że po stronie organu rentowego nie występowały żadne okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.

W rozpatrywanej sprawie chodziło o bardzo skomplikowany problem prawny przy ustaleniu prawa do wypłaty świadczenia. Te niejasne przepisy były też analizowane przez Trybunał Konstytucyjny. ZUS zinterpretował je niezgodnie z wyrokiem TK, i mimo że później zmieniono decyzję, ZUS odmówił wypłaty odsetek, twierdząc, że nie ponosi winy w odmowie zapłaty świadczenia, bo wydanie decyzji niezgodnej z prawem wynikało z niejasnych przepisów, a nie z jego winy.

Sąd stwierdził jednak, że jeżeli ZUS wydaje „bezprawną decyzję o odmowie wypłaty świadczenia, w sytuacji gdy możliwe było wydanie decyzji zgodnej z prawem, a w szczególności gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia" to opóźnienie nie jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Sąd przyznał wprawdzie, że nie można przypisać ZUS niestaranności, ale nakazał wypłacić odsetki za zwłokę. Brak winy nie oznacza bowiem braku odpowiedzialności za daną sytuację.

Podanie na piśmie

Osoba, która uważa, że opóźnienie w wypłacie świadczenia nastąpiło z winy ZUS i posiada dokumenty, które pomogą to wykazać, może wystąpić z wnioskiem o wypłatę odsetek. ZUS powinien je wypłacić z urzędu, ale takie sytuacje prawie się nie zdarzają. Podanie w tej sprawie nie ma ustalonej formy i może wyglądać następująco – patrz wzór wniosku o wypłatę odsetek.

Na taki wniosek ZUS odpowiada w formie decyzji ze wskazaniem środków odwoławczych. Na niekorzystną decyzję ZUS w sprawie odsetek przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń, które jest wolne od opłat.

 

Wzór wniosku o wypłatę odsetek

 

Ubezpieczony                                                                                Warszawa, 2013.02.07

Jan Nowak

Dotyczy: wypłaty odsetek za zwłokę

 

Do:

ZUS Oddział Warszawa

 

W związku z opóźnieniem w wypłacie zasiłku chorobowego, wnoszę o wypłatę odsetek za zwłokę od ww. zasiłku.

Kompletne dokumenty zostały dostarczone do ZUS dnia
4 października 2012 r., a wypłata zasiłku za dwa miesiące niezdolności do pracy (od 1 października 2012 r.  do 30 listopada 2012 r.) została dokonana dopiero 30 stycznia 2013 r.

Okres zwłoki: 5 listopada 2012 r. – 30 stycznia 2013 r.

 

................................................

(podpis ubezpieczonego)