Oprócz umowy cywilnej wykonawca może bowiem zarabiać jeszcze inaczej, np. na umowy o pracę czy z prowadzonej działalności. Niekiedy znaczenie ma również to, że zatrudniona osoba jest uczniem lub studentem. Zatrudniony na podstawie umowy-zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Ubezpieczeniem wypadkowym jest objęty, jeśli wykonuje umowę w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Ustawodawca nie zdefiniował pojęć siedziby lub miejsca prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Znaczy to, że należy je określać według innych przepisów.

Jeżeli płatnik jako miejsce prowadzenia działalności wskazał cały kraj, to musi zgłosić zleceniobiorcę do ubezpieczenia wypadkowego. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy-zlecenia, która z tytułu wykonywania tej umowy podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, może przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Objęcie tym ubezpieczeniem następuje od dnia złożenia wniosku, ale nie wcześniej niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych nastąpiło wciągu siedmiu dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczeń. Wniosek ubezpieczony składa zleceniodawcy, który przekazuje go na formularzu ZUS ZUA do właściwej jednostki organizacyjnej ZUS. Ubezpieczenie to ustaje od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia jego zgłoszenia (wniosek również trzeba zgłosić płatnikowi, który przekazuje go do ZUS). Ubezpieczenie to ustaje również wówczas, gdy zleceniobiorca zakończy wykonywanie umowy-zlecenia (ustanie tytuł do ubezpieczeń). W odróżnieniu od umowy o pracę czy umowy o dzieło zlecenie nie musi mieć charakteru odpłatnego. Za takiego wykonawcę nie odprowadzamy jednak składek ani na ubezpieczenia społeczne, ani zdrowotne.

Pod pojęciem "renta" ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych rozumie wyłącznie świadczenia pieniężne z systemu ubezpieczenia społecznego, realizowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego bądź z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy służb mundurowych, np. policji czy straży pożarnej.

Nie ma przy tym znaczenia, czy chodzi o rentę z polskiego czy zagranicznego systemu ubezpieczenia bądź z zabezpieczenia społecznego. Inne świadczenia, jak renta ustanowiona na podstawie kodeksu cywilnego, nie są "rentą" w rozumieniu tej ustawy. Nie jest nią również renta socjalna.

Osoba, która mając ustalone prawo do emerytury lub renty, zawiera umowę-zlecenie, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz dobrowolnie - chorobowemu. Ubezpieczeniu wypadkowemu podlega, jeżeli usługi wykonuje w miejscu lub siedzibie prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Oczywiście, gdy emeryt lub rencista wykonuje równocześnie dwie lub więcej umów-zleceń, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z jednej wybranej umowy. Z pozostałych ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają charakter dobrowolny, a obowiązkowa jest tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Student lub uczeń szkoły ponadpodstawowej wykonujący pracę na podstawie umowy-zlecenia nie podlega ubezpieczeniom społecznym.

Zasada ta dotyczy uczniów szkół ponadpodstawowych bez względu na rodzaj szkoły (zawodowa, technikum, liceum) oraz to, czy nauka jest prowadzona w systemie dziennym, wieczorowym czy zaocznym. Także studentów bez względu na rodzaj szkoły, tj. państwowa czy prywatna, typ studiów dzienne, zaoczne czy wieczorowe. Zatrudnianego ucznia lub studenta na zlecenie nie zgłaszamy zatem do ubezpieczeń społecznych i w konsekwencji - do zdrowotnego. Uczniem szkoły ponadpodstawowej pozostaje się do 31 sierpnia danego roku. Dotyczy to osób, które kontynuują naukę w tej samej szkole, rozpoczynając naukę w kolejnej, gdzie rok szkolny rozpoczyna się 1 września lub nie kontynuują nauki. Osoby, które przedstawią zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe, uznajemy za ucznia szkoły ponadpodstawowej do 30 września danego roku, ponieważ status studenta osoby te uzyskują dopiero od 1 października.

Firma zawarła umowę-zlecenie 1 sierpnia z uczniem trzeciej klasy liceum ogólnokształcącego. Z tytułu tej umowy nie podlega on ubezpieczeniom społecznym ani zdrowotnemu. Zleceniodawca nie zgłasza go do żadnych ubezpieczeń.

Gdy uczniowie po ukończeniu szkoły ponadpodstawowej nie kontynuują nauki i zawierają umowę - zlecenie, to podlegają od 1 września z tytułu zlecenia obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu. Wyjątkiem jest student wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia, który ma też gdzieś zawartą umowę o pracę. W takiej sytuacji umowę-zlecenie traktujemy w zakresie ubezpieczeń społecznych jako umowę o pracę. Płatnik powinien więc opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od zsumowanego przychodu uzyskiwanego przez tę osobę z umowy o pracę oraz ze zlecenia. Nie ma natomiast znaczenia fakt, że zatrudniany uczeń lub student winnym zakładzie pracy wykonuje umowę o pracę.

Student zaoczny ma 22 lata. Jest zatrudniony na umowę o pracę w zakładzie A, a jednocześnie w zakładzie B wykonuje zlecenie. W takiej sytuacji podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z racji umowy o pracę, a ze zlecenia nie podlega żadnym ubezpieczeniom.

Jeżeli firma zatrudnia studenta na podstawie umowy-zlecenia, mającego powyżej 26 lat, musi go zgłosić do obowiązkowych ubezpieczeń z tytułu wykonywania umowy zlecenia.

Jeżeli oprócz wykonywania umowy-zlecenia zatrudniony dorabia w innym zakładzie na podstawie umowy o pracę, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z umowy o pracę, a ze zlecenia ubezpieczenia mają charakter dobrowolny.

Pod warunkiem że wynagrodzenie z umowy o pracę jest równe co najmniej minimalnemu. Obowiązkowa jest wówczas tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne. W sytuacji równoczesnego wykonywana dwóch lub więcej umów-zleceń zleceniobiorca obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z jednej wybranej przez siebie umowy. Natomiast z drugiej ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne.

Gdy zlecenie lub inna umowa oświadczenie usług, do której stosujemy przepisy o zleceniu, jest wykonywana w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej (przedmiot prowadzonej działalności jest taki sam jak przedmiot wykonywanej umowy i w zakresie podatkowym przychód z umowy-zlecenia jest traktowany jako przychód z działalności), nie mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczony podlega wtedy obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu z tytułu prowadzonej działalności. Natomiast z tytułu wykonywania umowy-zlecenia osoba prowadząca działalność nie podlega ani obowiązkowo, ani dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym i w konsekwencji - zdrowotnemu. Umowę-zlecenie należy w takiej sytuacji traktować jako jedną z umów prowadzonych w ramach działalności. Inaczej sytuacja wygląda, gdy umowa-zlecenie jest zawarta z osobą, która równocześnie prowadzi działalność gospodarczą, ale przedmiot wykonywanej umowy jest inny niż przedmiot prowadzonej działalności. Wówczas występuje zbieg tytułów do ubezpieczeń: umowa-zlecenie oraz działalność gospodarcza. Gdy zleceniobiorca będzie równocześnie prowadził działalność gospodarczą i wykonywał umowę-zlecenie będzie mógł jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń wybrać umowę-zlecenie, gdy z umowy-zlecenia będzie uzyskiwał wynagrodzenie równe co najmniej minimalnej podstawie wymiaru z działalności gospodarczej.

Pan Tomasz od stycznia 2005 r. prowadzi działalność gospodarczą i z tego tytułu podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Od 1 listopada br. zatrudnia się równocześnie na podstawie umowy-zlecenia z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 1000 zł. Ze względu na to, iż podstawa wymiaru składek z umowy-zlecenia jest niższa od minimalnej podstawy wymiaru składek z działalności za listopad, pan Tomasz w listopadzie obowiązkowo będzie podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności, a z umowy-zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe będą dla niego dobrowolne. Ze zlecenia obowiązkowa będzie wyłącznie składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Prawo wyboru tytułu do ubezpieczeń bez względu na wysokość uzyskiwanego wynagrodzenia z umowy-zlecenia mają osoby prowadzące działalność w ramach spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej i jednoosobowy wspólnik spółki z o.o. oraz osoby podlegające ubezpieczeniom jako twórcy i artyści.

Pan Jarosław jest wspólnikiem w spółce jawnej i z tego tytułu podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Od 1 listopada pan Jarosław zatrudnia się równocześnie na podstawie umowy-zlecenia z wynagrodzeniem w wysokości 500 zł miesięcznie. Z wykonywanej umowy-zlecenia może przystąpić do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Wówczas z działalności ubezpieczenia emerytalne i rentowe będą dobrowolne, a obowiązkowa będzie wyłącznie składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Zgodnie z art. 41 kodeksu cywilnego, jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowią inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający. Przesądza więc statut lub inny akt konstytuujący, na podstawie którego działa dany podmiot. Siedzibą jest więc miejscowość, a nie konkretny budynek lub adres.