Prosta spółka akcyjna (PSA) ma na celu uelastycznienie prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza służąc realizacji przedsięwzięć innowacyjnych. Możliwość prostego i szybkiego założenia spółki, minimalny kapitał, duża swoboda w zakresie ukształtowania umowy spółki oraz obrotu akcjami mają zachęcić startupy do prowadzenia działalności właśnie w tej formie. Jest jednak i druga strona medalu – wiele PSA będzie jednocześnie cechowało się niewielkimi środkami oraz zwiększonym ryzykiem niepowodzenia, wynikającym z eksperymentalnego charakteru danej działalności oraz niewielkiego doświadczenia właścicieli. Wiele przedsięwzięć innowacyjnych kończy się z tego m.in. powodu fiaskiem. Nawet biogramy takich osób jak Steve Jobs czy Roland Moreno nie są wolne od porażek lub długiego zabiegania o sukces. Faktyczna niewypłacalność PSA jest zatem jak najbardziej możliwa.

Kiedy PSA staje się niewypłacalna?

Zasadniczo o niewypłacalności PSA można mówić, jeśli występuje jedna z dwóch sytuacji:

- utrata zdolności do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (tzw. przesłanka płynnościowa), lub

- stan przewagi zobowiązań nad aktywami (tzw. przesłanka bilansowa).

Przesłanka płynnościowa sprowadza się do zaistnienia stanu utraty zdolności płatniczej przez dłużnika, tzn. sytuacji, w której nie jest on już w stanie wykonywać swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Zgodnie z art. 11 ust. 1a prawa upadłościowego, domniemywa się utratę zdolności płatniczej w sytuacji, w której opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące. Należy pamiętać, że jest to jedynie domniemanie, które zarząd (rada dyrektorów) PSA może próbować obalić. Domniemanie to jednak może również zostać wykorzystane do obrony stanowiska, że wniosek upadłościowy został złożony przez PSA w terminie, bądź w sytuacji złożenia wniosku upadłościowego przez wierzyciela, gdy w spółce nie zaistniał jeszcze stan niewypłacalności pomimo opóźnień w regulowaniu zobowiązań.

Przesłanki: bilansowa i płynnościowa są niezależne, tzn. wystarczy wystąpienie jednej z nich. Często oczywiście występować będą też łącznie.

Zgodnie z art. 11 ust. 2 prawa upadłościowego dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku (z wyłączeniem składników niewchodzących w skład masy upadłości), a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Zgodnie z art. 11 ust. 5 prawa upadłościowego domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Dodać należy, że z uwagi na datę wejścia w życie przepisów o PSA, zasadniczo pierwsze sprawozdanie finansowe, które pozwoli na przyjęcie ciągłości tych 24 miesięcy, będzie sprawozdaniem za rok 2023 składanym w 2024 r.

Przewidziano również tzw. negatywne przesłanki ogłoszenia upadłości, które wykluczają możliwość upadłości PSA mimo jej niewypłacalności. Chodzi zwłaszcza o brak majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego albo o istnieniu majątku wystarczającego wyłącznie na pokrycie tych kosztów.

Kto powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości?

W przypadku osób prawnych (a do takich zalicza się każda PSA) obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki (tu: umowy spółki PSA) lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami. W PSA będzie to więc każdy członek zarządu lub rady dyrektorów. Nawet gdy w danej osobie prawnej obowiązuje reprezentacja łączna, obowiązek ten spoczywa na każdym członku zarządu (rady dyrektorów) samodzielnie. Od wykonania tego obowiązku nie zwalnia również wewnętrzny podział kompetencji pomiędzy członkami zarządu (rady dyrektorów). Nie ma więc znaczenia, że w konkretnej PSA dany członek zarządu (rady dyrektorów) zajmuje się np. wyłącznie pozyskiwaniem klientów lub sprawami nadzoru nad produkcją – ma prawo jednoosobowo złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, a jednocześnie ponosi odpowiedzialność za jego zaniechanie.

Wniosek o ogłoszenie upadłości powinien być złożony w terminie 30 dni od dnia wystąpienia stanu niewypłacalności (por. art. 21 ust. 1 prawa upadłościowego). Niedotrzymanie tego obowiązku wiąże się z możliwością przypisania członkom zarządu spółki kapitałowej odpowiedzialności za jej zobowiązania (por. niżej).

Kiedy członkowie zarządu (rady dyrektorów) poniosą odpowiedzialność za zobowiązania PSA?

Członkowie zarządu bądź rady dyrektorów nie mogą bagatelizować obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, chociażby w swoim dobrze pojętym interesie. Dotyczy to również sytuacji, gdy wiedzą, że majątek danej PSA nie pozwala na zaspokojenie nawet spodziewanych kosztów postępowania.

W świetle art. 300132 Kodeksu spółek handlowych członkowie zarządu PSA (lub rady dyrektorów, jeśli taka została powołana) będą odpowiedzialni solidarnie za jej zobowiązania, jeśli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, chyba że:

- wykażą, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub

- w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo

- że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z ich winy, albo

- że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Samo zgłoszenie wniosku upadłościowego w terminie pozwoli zasadniczo na uchylenie się od odpowiedzialności za zobowiązania PSA. Na marginesie, podobnie uregulowana jest także odpowiedzialność członków zarządu (rady dyrektorów) za zaległości podatkowe takiej spółki (art. 116 § 1 i 5 Ordynacji podatkowej).

Teoretycznie alternatywą do złożenia wniosku jest również m.in. otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego. Liczyć się należy jednak z faktem, że sąd nie zdąży wydać postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego w terminie. Dlatego należy sugerować, że jeśli członek zarządu (rady dyrektorów) widzi szanse na restrukturyzację, to z ostrożności równolegle powinien też pracować nad przygotowaniem wniosku o ogłoszenie upadłości, by złożyć go przed upływem 30 dni od powstania stanu niewypłacalności.

Ponadto zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości, nawet gdy sąd go następnie oddali z uwagi na brak środków na pokrycie spodziewanych kosztów postępowania, może ułatwić przekonanie sądu rejestrowego do późniejszego wykreślenia spółki z rejestru bez konieczności przeprowadzania postępowania likwidacyjnego (taki tryb przewiduje art. 25a ust. 1 pkt 2 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym). Tym samym członkowie zarządu (rady dyrektorów) mogą pozbyć się „kłopotu”, jakim byłaby nieprowadząca działalności i nieposiadająca majątku PSA (taka spółka generuje koszty wynikające chociażby z konieczności przygotowywania sprawozdań, prowadzenia korespondencji urzędowej etc.).

– Michał Godlewski – Starszy prawnik, radca prawny Sołtysiński, Kawecki & Szlęzak

Podstawa prawna:

- Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. DzU z 2020 r., poz. 1526 ze zm.)

- Ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (tekst jedn. DzU z 2020 r., poz. 1228 ze zm.)