Podstawowym środkiem służącym do zabezpieczenia własności przemysłowej, są prawa do wyłącznego korzystania z przedmiotów własności przemysłowej na określonym terytorium. Przysługują one w szczególności w odniesieniu do wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych czy znaków towarowych [znakom towarowym poświęcony był artykuł opublikowany 15 marca br.]. Prawa te, co do zasady, udzielane są po przeprowadzeniu procedury rejestracyjnej.
Wynalazki
Każdy przedsiębiorca, który stworzył nowe rozwiązanie techniczne, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania, może ubiegać się o udzielenie patentu, czyli prawa wyłącznego chroniącego wynalazek. Patent zostanie udzielony na rozwiązanie, jeśli łącznie spełnia ono następujące cztery przesłanki:
Czytaj więcej:
- ma charakter techniczny,
- cechuje się nowością,
- posiada poziom wynalazczy oraz
- nadaje się do przemysłowego stosowania.
Zgodnie z ustawą Prawo własności przemysłowej, wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki. Z kolei przez stan techniki – w uproszczeniu – rozumie się wszystko to, co na datę zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym RP zostało udostępnione w przestrzeni publicznej. Forma takiego udostępnienia jest w zasadzie dowolna i obejmuje choćby prezentację podczas konferencji czy wystawienie podczas wystawy. Wynalazek uważa się za posiadający poziom wynalazczy, jeżeli nie wynika on dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Z kolei, wynalazek nadający się do przemysłowego stosowania to wynalazek, według którego może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej.
Niezależnie od ewentualnego spełnienia ww. przesłanek, za wynalazek nie zostaną uznane przez Urząd Patentowy RP m.in.:
- odkrycia, teorie naukowe i metody matematyczne,
- wytwory o charakterze jedynie estetycznym,
- schematy, zasady i metody przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier lub prowadzenia działalności gospodarczej,
- programy komputerowe.
Wyróżnia się cztery kategorie wynalazków:
- przedmioty, przykładowo urządzenia, narzędzia czy maszyny,
- substancje, czyli przykładowo kompozycje chemiczne (np. skład leku, kosmetyku czy środków chemicznych stosowanych do utrzymania czystości w domu),
- sposoby, na przykład sposób wytwarzania produktu,
- zastosowania, np. nowe zastosowanie już istniejących produktów (choćby zastosowanie leku obecnego już na rynku do leczenia innej choroby).
Przedsiębiorca chcący się ubiegać o uzyskanie ochrony patentowej określonego rozwiązania technicznego powinien dokonać zgłoszenia wynalazku w urzędzie patentowym, właściwym według terytorium na którym ten przedsiębiorca chce uzyskać ochronę. W odniesieniu do terytorium Polski ochrony będzie udzielał Urząd Patentowy RP. W przypadku udzielenia patentu przez wspomniany urząd, przedsiębiorca nabywa prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Polski.
Przyjmuje się, że zarobkowe korzystanie z opatentowanego wynalazku obejmuje każde korzystanie z wynalazku, którego celem jest osiągnięcie korzyści majątkowej, przy czym nie musi ono prowadzić do uzyskania konkretnych korzyści finansowych – wystarczające jest, aby było ono skierowane na osiągniecie zysku. Korzystanie zawodowe polega zaś na używaniu wynalazku w ramach prowadzonej działalności gospodarczej dotyczącej wolnych zawodów bądź w ramach zatrudnienia na innej podstawie.
Czas trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym RP. Udzielone patenty podlegają wpisowi do rejestru patentowego.
Rejestr patentowy oraz pozostałe rejestry przedmiotów własności przemysłowej są jawne i każdy może się z nimi zapoznać, np. korzystając ze strony internetowej Urzędu Patentowego RP.
Uprawniony z patentu może zakazać osobie trzeciej, niemającej jego zgody, korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy polegający na:
- wytwarzaniu, używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, przechowywaniu lub składowaniu produktów będących przedmiotem wynalazku, eksportowaniu lub importowaniu ich do tych celów, lub
- stosowaniu sposobu będącego przedmiotem wynalazku, jak też używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, przechowywaniu lub składowaniu produktów otrzymanych bezpośrednio takim sposobem, eksportowaniu lub importowaniu ich do tych celów.
Wzory użytkowe
Prawo własności przemysłowej wyróżnia również tzw. małe wynalazki, czyli wzory użytkowe, na które może zostać udzielone prawo ochronne. Za wzór użytkowy może zostać uznane nowe i nadające się do przemysłowego zastosowania rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu lub budowy przedmiotu o trwałej postaci albo przedmiotu składającego się ze związanych ze sobą funkcjonalnie części o trwałej postaci. Przykładami wzoru użytkowego są choćby opakowanie, skrzydło drzwi czy zapalniczka.
Podobnie jak w przypadku wynalazków, przedsiębiorca, który stworzył wzór użytkowy i chciałby uzyskać jego ochronę, powinien wystąpić o jej udzielenie do właściwego urzędu. W przypadku, gdy prawo ochronne zostanie udzielone przez Urząd Patentowy RP, zgłaszający uzyskuje prawo wyłącznego korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Polski.
Udzielone prawo ochronne podlega wpisowi do rejestru wzorów użytkowych, a czas ochrony wynosi 10 lat od daty dokonania zgłoszenia wzoru użytkowego w Urzędzie Patentowym RP. Opłata za zgłoszenie wynalazku lub wzoru użytkowego w Urzędzie Patentowym RP w postaci elektronicznej wynosi 500 zł i 25 zł za każdą stronę ponad 20 stron opisu, zastrzeżeń i rysunków.
Wzory przemysłowe
Kolejnym przykładem przedmiotu stanowiącego własność przemysłową jest wzór przemysłowy, czyli nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytwory stanowiące wzory przemysłowe mogą być dwuwymiarowe (np. symbole graficzne czy zdobienia), jak i trójwymiarowe (przestrzenne), np. opakowania, meble, ubrania, buty czy zabawki.
Wzór przemysłowy, podobnie jak wynalazek i wzór użytkowy, musi cechować się nowością. Przyjmuje się, że wzór przemysłowy jest nowy, co do zasady, jeżeli przed datą zgłoszenia wzoru do ochrony w Urzędzie Patentowym RP identyczny wzór nie został udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Należy przy tym zaznaczyć, że wzór różniący się jedynie nieistotnymi szczegółami od wzoru udostępnionego publicznie również zostanie uznany za identyczny z tym wzorem, a tym samym nie uzyska ochrony. Wzór przemysłowy musi również odznaczać się indywidualnym charakterem, czyli musi wywoływać na zorientowanym użytkowniku ogólne wrażenie, które różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór publicznie udostępniony przed zgłoszeniem tego wzoru.
Urząd Patentowy RP, po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania, udziela na zgłoszony wzór przemysłowy prawa z rejestracji. Prawa z rejestracji wzorów przemysłowych podlegają wpisowi do rejestru wzorów przemysłowych. Udziela się tych praw na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP, który to okres dzieli się na cząstkowe pięcioletnie okresy.
Przez uzyskanie prawa z rejestracji przedsiębiorca bądź innych zgłaszający nabywa prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Polski. Uprawniony z prawa rejestracji wzoru przemysłowego może zakazać osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego wytworu dla takich celów.
Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego nie obejmuje cech wzoru:
- wynikających wyłącznie z jego funkcji technicznej oraz
- tych które muszą być odtworzone w dokładnej formie i wymiarach w celu umożliwienia mechanicznego połączenia tego wzoru z innym wytworem lub współdziałania tego wzoru z innym wytworem. Zatem, uprawniony z tytułu prawa z rejestracji wzoru nie będzie mógł zakazać osobom trzecim używania wzorów, które będą powielały tylko te aspekty wzoru.
Opłata za zgłoszenie wzoru przemysłowego w Urzędzie Patentowym RP wynosi 300 zł.
Niezarejestrowany wzór wspólnotowy
Pomimo, że artykuł ogniskuje się wokół własności przemysłowej w świetle polskiej ustawy Prawo własności przemysłowej, warto wspomnieć o tzw. niezarejestrowanym wzorze wspólnotowym. Jest on dosyć atrakcyjną formą ochrony w branżach, w których wygląd przedmiotów czy produktów podlega nieustanym zmianom, co dotyczy np. branży modowej. Jakie zalety ma ta forma ochrony? Otóż wzór wspólnotowy, których spełnia przesłanki wskazane w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych, korzysta z ochrony od daty pierwszego publicznego udostępnienia na terenie UE, bez konieczności jego zgłoszenia do któregokolwiek urzędu.
Ochrona trwa stosunkowo krótko, wnosi tylko 3 lata począwszy od ww. udostępnienia wzoru, ale chociażby dla wspomnianej branży modowej wydaje się to dostatecznie długi okres. Dla porównania, wzór wspólnotowy zarejestrowany przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) podlega ochronie przez okres 5 lat, począwszy od daty zgłoszenia, a okres ochrony może być przedłużany na jeden lub więcej okresów pięcioletnich, łącznie do 25 lat od daty dokonania zgłoszenia. Zatem, okres ochrony zarejestrowanego wzoru wspólnotowego jest taki sam jak w przypadku naszego krajowego wzoru przemysłowego, ale zakres terytorialny jest szerszy, ponieważ obejmuje terytorium całej UE.
Niezarejestrowany wzór wspólnotowy czy też wzór wspólnotowy zgłoszony do rejestracji muszą spełniać te same przesłanki dla przyznania im ochrony. Wzory te powinny cechować się zatem nowością i posiadać indywidualny charakter. Przesłanki te są interpretowane podobnie, jak w przypadku naszego krajowego wzoru przemysłowego.
Zakres ochrony niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego jest jednak znacznie węższy w stosunku do wzoru zarejestrowanego. Zarejestrowany wzór wspólnotowy przyznaje bowiem jego właścicielowi wyłączne prawo do jego używania i zakazywania jego używania osobom trzecim bez zgody uprawnionego. Powyższe używanie wzoru obejmuje, w szczególności, wytwarzanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu, import, eksport lub używanie produktu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany lub składowanie takiego produktu w tych celach. Właściciel niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego nabywa zaś prawo zakazania powyższych działań tylko w przypadku, jeżeli sporne używanie wynika z naśladowania chronionego wzoru (czyli w zasadzie dotyczy to przypadków kopiowania wzoru 1:1). Jednocześnie, jeżeli naśladowanie niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego jest wynikiem pracy twórcy, co do którego można uznać, że nie znał tego wzoru, to takiemu naśladownictwu właściciel niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego nie może się przeciwstawić.
Inne prawa własności przemysłowej
Warto jednocześnie zasygnalizować, że powyżej opisane przedmioty praw wyłącznych i znaki towarowe omówione w poprzednim artykule to nie wszystkie przedmioty praw własności przemysłowej w Polsce. Ustawa prawo własności przemysłowej wyróżnia również oznaczenia geograficzne i topografie układów scalonych.
Oznaczeniami geograficznymi są oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Takimi oznaczeniami przykładowo mogłyby być bryndza podhalańska, oscypek czy rogal świętomarciński.
Z kolei, przez topografię układu scalonego, rozumie się rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego.
Magdalena Michalska- Niewiadomska – radca prawny SMM LEGAL Maciak Mataczyński Czech Sp.k.
Pierwszy odcinek z cyklu „Własność intelektualna” – „Marka, logo, znaki towarowe – jak chronić oznaczenia przedsiębiorstwa?” opublikowaliśmy 15 marca.
Podstawa prawna:
Ustawa z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1170)
