Podstawy odpowiedzialności członków zarządu, rad nadzorczych czy innych osób zajmujących stanowiska w strukturach zarządzających spółkami znajdują swoje źródło w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, w tym w szczególności kodeksu spółek handlowych, kodeksu cywilnego, ordynacji podatkowej czy prawa upadłościowego i naprawczego, a w niektórych przypadkach nawet kodeksu karnego, w szczególności w zakresie przestępstw działania na szkodę spółki czy niedopełnienia obowiązków. Co istotne, zakres tej odpowiedzialności może być uregulowany również w umowie spółki, jej statucie bądź innych umowach cywilnoprawnych.
Prowadzenie działalności gospodarczej generuje określone ryzyko, a na pozór należyte sprawowanie danej funkcji nie zawsze może okazać się wystarczające. Przez wzgląd na potencjalną możliwość kierowania roszczeń majątkowych przez podmioty trzecie (w tym organy państwowe), zmierzające do należytej realizacji obowiązków ustawowych bądź naprawienia szkody wyrządzonej działaniami lub zaniechaniami podmiotów zarządzających, zasadne stało się objęcie zarówno spółek, jak i ich kadry zarządzającej ochroną służącą zabezpieczeniu interesów majątkowych.
Czytaj więcej:
Jedną z form wspomnianej ochrony jest ubezpieczenie Directors and Officers (tzw. D&O).
OC władz spółki
Ubezpieczenie Directors and Officers (D&O), nazywane inaczej jako OC władz spółki czy zarządu, to ubezpieczenie, które może obejmować swoim zakresem odpowiedzialność cywilną czy administracyjną i które ma na celu ochronę majątku (kapitału) zarówno spółki, jak i jej kadry zarządzającej w sytuacji zaistnienia szkody majątkowej związanej z podejmowaniem przez nich określonych działań dotyczących funkcjonowania spółki. Ubezpieczenie D&O pozwala zatem na pokrycie strat (lub innych ujemnych konsekwencji finansowych) powstałych wskutek zaniechania lub nienależytego wykonania obowiązków spoczywających tak na spółce, jak i bezpośrednio na członkach jej organów.
Kto może skorzystać
Ubezpieczenie D&O kierowane jest przede wszystkim do osób prawnych, za które działania podejmują wyodrębnione w ich strukturach organy, w tym m.in. do:
- państwowych osób prawnych,
- spółek z ograniczoną odpowiedzialnością,
- spółek akcyjnych,
- prostych spółek akcyjnych,
- stowarzyszeń,
- fundacji,
- spółdzielni,
- spółek komandytowych i komandytowo-akcyjnych (w przypadku, gdy ich komplementariuszami są spółka z o.o. lub SA).
Zakres przedmiotowy
W odniesieniu do zakresu przedmiotowego polisy kluczowy jest sposób uregulowania umowy przez strony, a co za tym idzie, ustalenie zakresu wypadków – zdarzeń, które pozostają pod ochroną ubezpieczenia. Niemniej analiza oferowanych na rynku umów oraz warunków ogólnych ich zawarcia prowadzi do wniosku, że zakres przedmiotowy ochrony sprowadza się najczęściej do:
- postępowań karnych prowadzonych przez prokuraturę lub ABW czy CBŚ, w tym również z prywatnych aktów oskarżenia,
- postępowań prowadzonych przez Komisję Nadzoru Finansowego,
- postępowań prowadzonych przez urząd skarbowy,
- postępowań cywilnych wytoczonych przez kontrahentów, wierzycieli,
- postępowań toczących się na skutek roszczeń pracowniczych,
- sporów pomiędzy członkiem zarządu a spółką,
- postępowań upadłościowych i restrukturyzacyjnych.
Okolicznościami, które najczęściej wykluczają wypłatę odszkodowania, są:
- wina umyślna,
- rażące niedbalstwo,
- uszkodzenie ciała lub mienia,
- uzyskanie korzyści majątkowej lub osobistej,
- szkody powstałe na skutek działań wojennych,
- postępowania (roszczenia) powstałe i toczące się przed objęciem ochrony ubezpieczeniowej.
Wysokość składki
Z uwagi na złożoność czynników wpływających na zakres ochrony ubezpieczeniowej kwota składki ubezpieczeniowej jest zmienna i niemożliwe staje się określenie jej orientacyjnej wysokości. Dla celów ustalenia wysokość potencjalnej składki ubezpieczeniowej pod uwagę bierze się m.in.: okres obowiązywania polisy, zakres podmiotowy i przedmiotowy ochrony oraz indywidualną ocenę ryzyka spółki.
W przypadku ostatniego ze wskazanych czynników ocenie podlegają przede wszystkim: rynek, na jakim działa spółka i rodzaj wykonywanej przez nią działalności (w szczególności pod kątem potencjalnego ryzyka, które może być generowane); struktura właścicielska rozmiar prowadzonej działalności gospodarczej; liczba i rodzaj prowadzonych aktualnie postępowań sądowych oraz struktura własnościowa podmiotu, jej liczebność; doświadczenie kadry zarządzającej.
Przy wyborze odpowiedniej polisy kluczowa kwestią jest analiza zakresu ubezpieczenia, który wskazuje szczegółowo na ewentualne „ryzyka” objęte ochroną. Oczywiście każdorazowo należy dostosowywać je do indywidualnych potrzeb danego podmiotu gospodarczego, przy uwzględnieniu rodzaju prowadzonej działalności, jej rozmiarów czy ryzyka, które generuje. Niemniej oprócz podstawowych zabezpieczeń, takich jak zapłata odszkodowania czy uregulowanie zaległych zobowiązań, warto zwrócić uwagę na to, czy w polisie określono obowiązki ubezpieczyciela w przedmiocie:
- poniesienia kosztów związanych z obsługą prawną zarówno na etapie postępowania przedsądowego (przygotowawczego) oraz postępowania sądowego, jak też samych kosztów tego postępowania,
- uiszczenia nałożonych kar, grzywien lub innych sankcji administracyjnych, cywilnoprawnych,
- wydatków związanych z uiszczeniem kaucji lub poręczeń,
- poniesienia kosztów zajęcia majątku (kapitału),
- poniesienia kosztów związanych z potencjalnymi roszczeniami pracowniczymi,
- poniesienia kosztów związanych z zarządzeniem kryzysowym,
- poniesienia kosztów niezbędnych do ochrony renomy danego podmiotu gospodarczego (ochrona wizerunku i public relations),
- poniesienia kosztów związanych z potrzebą udzielenia pomocy psychologicznej.
Omawiana materia niewątpliwie ma charakter złożony, dla prawidłowego zaś zabezpieczenia interesów zarówno spółki, jak i jej kadry zarządzającej, niezbędna jest dokładna interpretacja ogólnych warunków ubezpieczenia (OWU) oraz treści proponowanej umowy ubezpieczenia. Konieczna może okazać się potrzeba skorzystania z usług prawnika, który będzie w stanie dokonać należytej weryfikacji kontraktu, a co za tym idzie określić korzyści i ryzyka z nim związane. Dzięki kompleksowej analizie prawnej ubezpieczony nie tylko uzyska informację, jak zmitygować poszczególne ryzyka związane z umową ubezpieczenia, ale również pozna sposoby egzekwowania postanowień umownych, w tym dotyczących odmowy wypłaty ubezpieczenia. Przy zawieraniu umowy należy bowiem każdorazowo uwzględniać potencjalne i przyszłe ryzyko wszczęcia sporu sądowego.
Autorka jest młodszym prawnikiem w praktyce mediów i postępowań sądowych kancelarii Kochański & Partners
