Patent w polskim prawie jest formą ochrony prawnej wynalazku. Zgodnie z definicją prawną jest to uprawnienie udzielone przez urząd patentowy, na podstawie którego jego posiadacz ma wyłączne prawo do korzystania z wynalazku na określonym terytorium i przez określony czas, zazwyczaj do 20 lat od daty zgłoszenia. Dzięki temu uprawniony może czerpać korzyści z inwestycji w badania i rozwój, ponieważ zostaje wyposażony w środki ochrony przed nieuprawnionym wykorzystaniem jego wynalazku przez konkurencję.

Prawo do ubiegania się o patent

Obok prawa z patentu prawo chroni także prawo do ubiegania się o jego przyznanie. Źródłem jego powstania jest samo dokonanie wynalazku. Co do zasady pierwotnie przysługuje twórcy, ewentualnie współtwórcom wspólnie. Prawo do uzyskania patentu (podobnie prawa ochronnego albo prawa z rejestracji) ma charakter ekspektatywy. Jest to prawo cywilne, podmiotowe, bezwzględne, majątkowe, zbywalne, dziedziczne i podlegające egzekucji, a zatem wchodzi do masy upadłości. Prawo to może być zbyte przez syndyka zarówno przed dokonaniem zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP, jak i po jego dokonaniu. W tym ostatnim przypadku oprócz umowy przenoszącej prawo do uzyskania patentu konieczne jest złożenie w Urzędzie Patentowym pisma zawierającego wniosek o zmianę zgłaszającego oraz dołączenie umowy potwierdzającej zmianę uprawnionego ze zgłoszenia. W postępowaniu rejestrowym przed Urzędem Patentowym RP toczącym się po ogłoszeniu upadłości, syndyk występuje za upadłego. Syndyk działa bowiem w imieniu własnym, ale na rachunek upadłego.

Prawo pierwszeństwa uprzedniego

Patent może być udzielony tylko dla zgłoszenia z najdawniejszym pierwszeństwem. Data pierwszeństwa jest także istotna dla badania nowości wynalazku (także wzoru przemysłowego, wzoru użytkowego) oraz oceny nieoczywistości wynalazku (czy indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego).

Znaczenie pierwszeństwa uwidacznia się przede wszystkim w sytuacji kolizji praw do uzyskania patentu (prawa ochronnego, prawa z rejestracji) na identyczny wynalazek lub wzór dokonany niezależnie przez różne osoby. Co do zasady pierwszeństwo oznacza się datą zgłoszenia. Prawo pierwszeństwa uprzedniego umożliwia jednak przesunięcie daty miarodajnej dla oceny zgłoszenia – z daty zgłoszenia na datę wcześniejszą (o 6 lub 12 miesięcy). Data ta jest związana albo ze zgłoszeniem zagranicznym albo z datą wystawienia wynalazku lub wzoru na wystawie na warunkach wskazanych w ustawie prawo własności przemysłowej. Pierwszeństwo uprzednie jest bardzo korzystne z perspektywy interesów majątkowych potencjalnego nabywcy. Jego posiadanie może bowiem przeważyć kto uzyska ochronę na wypracowane rozwiązanie, a w konsekwencji będzie mógł czerpać z niego profity.

Rejestr patentowy

W kontekście likwidacji praw z patentu w postępowaniu upadłościowym należy odpowiedzieć na pytanie czy syndyk po zweryfikowaniu rejestru patentowego może mieć pewność co do katalogu praw przysługujących upadłemu. Z powyższym łączy się pytanie: czy ujawnienie prawa z patentu w rejestrze patentowym chroni nabywców zawierających umowy nabycia prawa z patentu na podstawie zapisów rejestru?

Powyższą wątpliwość obrazuje poniższy przykład.

PRZYKŁAD

Upadły może znaleźć się w sytuacji, w której okaże się, że osoba ujawniona w rejestrze patentowym, od której nabył prawo z patentu, przed zawarciem umowy z upadłym zbyła prawo z tego patentu na rzecz innego niż upadły podmiotu. Upadły nie miał zaś o tym wiedzy zawierając umowę ze zbywcą, bowiem wcześniejszy nabycia nie został ujawniony w rejestrze patentowym. Czy w takiej sytuacji patent wejdzie do masy upadłości?

Umowa przenosząca patent będzie ważna i skutecznie przeniesie prawo na nabywcę także w sytuacji, kiedy nie dojdzie do ujawnienia tego zdarzenia w rejestrze patentowym. Skutki pomiędzy stronami umowy nastąpią w momencie jej zawarcia. Wpis nie jest ani obligatoryjny, ani konstytutywny. W prawie polskim prawo z patentu powstaje w chwili udzielenia patentu przez właściwy urząd patentowy, a nie w chwili wpisu do rejestru patentowego.

Przepisy nie przewidują możliwości nabycia patentu w zaufaniu do treści wpisów w rejestrze patentowym.

PRZYKŁAD

Kolejne przeniesienie patentu, przez zbywcę (A) nadal wpisanego w rejestrze patentowym, następujące po tym jak przeniósł on to prawo na innego nabywcę (B), nie spowoduje nabycia patentu przez kolejnego nabywcę (C), choćby działał on (C) w dobrej wierze i w zaufaniu do treści wpisów w rejestrze patentowym.

Podobnie należy ocenić sytuację braku aktualizacji wpisu w rejestrze odnośnie praw z rejestracji wzoru przemysłowego, prawa z rejestracji topografii układu scalonego czy praw ochronnych na znak towarowy.

Patenty dodatkowe i zależne w masie upadłości

Patenty dodatkowe oraz patenty zależne wchodzą do masy upadłości. Zarówno patent zależny, jak i patent dodatkowy mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu, niezależnie od patentu głównego. Nie rozstrzygając w tym miejscu dyskusji czy patent dodatkowy jest rodzajem patent zależnego, z perspektywy postępowania upadłościowego istotne jest rozróżnienie powyższych praw z uwagi na odmienne ryzyko ich wygaśnięcia (a w konsekwencji uszczuplenia składu masy upadłości).

Zarówno patent zależny, jak i patent dodatkowy są konstrukcjami prawnymi chroniącymi ulepszenie lub uzupełnienie wynalazku pierwotnego (głównego), które po pierwsze: posiada cechy wynalazku, a po drugie: pozostaje w tak ścisłym związku z patentem pierwotnym (głównym), że korzystanie z niego wymaga równoczesnego korzystania z wynalazku stanowiącego przedmiot patentu głównego. Korzystanie z rzeczonych patentów nie jest możliwe bez wkroczenia w zakres wyłączności wcześniejszego patentu (głównego).

Patent dodatkowy i zależny odróżnia co do zasady aspekt podmiotowy, tj. to komu przysługują. Uprawniony z patentu zależnego nie musi być jednocześnie uprawnionym z patentu głównego. O specyfice patentu dodatkowego decyduje natomiast dodatkowy wymóg natury podmiotowej, wymóg zachowania tożsamości podmiotu patentu głównego oraz patentu dodatkowego - przynajmniej w chwili udzielenia patentu. Innymi słowy – patent dodatkowy i główny przysługują temu samemu uprawnionemu.

Do powstania prawa z patentu zależnego dochodzi bądź na skutek dokonania prawidłowego zgłoszenia przez osobę inną niż uprawniony z patentu głównego bądź na skutek zbycia prawa z patentu dodatkowego. W chwili zbycia dochodzi bowiem do rozszczepienia podmiotowego – osób którym przysługuje prawo do patentu głównego i dodatkowego.

Patent zależny nie jest udzielany jako szczególny rodzaj patentu, w sensie formalnoprawnym jest to zwykły patent. Po wygaśnięciu patentu głównego patent zależny traci cechę zależności, nie ma jednak wpływu na los patentu zależnego. Konsekwentnie pomimo wygaśnięcia patentu głównego patent zależny - który powstał na skutek dokonania prawidłowego zgłoszenia przez osobę inną niż uprawniony z patentu głównego – pozostanie w masie upadłości.

Zgoła odmienna sytuacja ma miejsce w przypadku patentu dodatkowego. Patent dodatkowy nie cechuje się niezależnością odnośnie do okresu jego trwania, okres ten pozostaje związany z czasem rzeczywistego trwania patentu głównego. Patent ten wygasa w razie wygaśnięcia patentu głównego (poza wypadkiem, gdy patent główny utracił swoją moc z przyczyny pozostającej bez wpływu na wynalazek chroniony patentem dodatkowym). Taki sam skutek wygaśnięcia dotknie patent zależny, który przed przeniesieniem na inną osobę miał status patentu dodatkowego. Omawiane rodzaje patentów pozostaną w masie upadłości pomimo wygaśnięcia patentu głównego, jeżeli patent główny utracił moc np. z uwagi na zrzeczenie się patentu głównego lub nieuiszczenie w odpowiednim terminie opłaty okresowej za patent główny. Te przyczyny nie wpływają na wynalazek będący przedmiotem omawianych typów patentów. Konieczne z perspektywy syndyka jest zatem każdorazowe badanie przyczyny, dla której patent główny utracił moc.

Jeżeli w masie upadłości syndyk zidentyfikuje istnienie zarówno praw do wynalazku pierwotnego (głównego), jak praw chroniących jego ulepszenie lub uzupełnienie, syndyk przed ich likwidacją powinien ocenić, jaka konfiguracja sprzedaży praw przyniesie największe korzyści masie upadłości (np. czy w konkretnym przypadku korzystniejsza będzie sprzedaż łączna na rzecz tego samego nabywcy, czy też osobna sprzedaż na rzecz różnych nabywców).

Jakie działania może podejmować syndyk celem przeciwdziałania wygaśnięciu ochrony udzielonej prawom własności przemysłowej?

Syndyk dążąc do zachowania wartości składników masy upadłości powinien wykonywać określone czynności w odniesieniu do praw własności przemysłowej. Prawo ochronne na znak towarowy trwa 10 lat od daty zgłoszenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym. Ochrona wynalazku (patent) trwa 20 lat od daty zgłoszenia, natomiast ochrona wzoru użytkowego – 10 lat od daty zgłoszenia. Warunkiem utrzymania ochrony jest prawidłowe wnoszenie opłat za kolejne okresy ochrony w terminach ustawowych. Syndyk w toku postępowania upadłościowego powinien zatem uiszczać opłaty okresowe za dalsze okresy ochronne praw własności przemysłowej. W przeciwnym wypadku prawa te wygasną i nie będą mogły zostać zbyte z korzyścią dla masy upadłości. Ponadto wraz z nimi wygasną licencje na rzeczonych prawach.

Problem może pojawić się w przypadku prawa ochronnego na znak towarowy, które wygasa również na skutek nieużywania zarejestrowanego znaku towarowego w sposób rzeczywisty dla towarów objętych prawem ochronnym w ciągu nieprzerwanego okresu pięciu lat, chyba że istnieją ważne powody jego nieużywania. Co do zasady do ważnych powodów nieużywania spornego znaku nie zalicza się utraty płynności finansowej uprawnionego czy upadłości.

Wydaje się, iż przeciwdziałać powyższemu skutkowi może jedynie syndyk, który prowadzi dalej przedsiębiorstwo upadłego. Uprawnienie to przysługuje syndykowi, jeżeli możliwe jest zawarcie układu z wierzycielami lub możliwa jest sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego zorganizowanych części. Stan ten może trwać dłużej niż trzy miesiące od dnia ogłoszenia upadłości za zezwoleniem rady wierzycieli lub w jej braku sędziego-komisarza. Należy jednak dostrzec, iż syndyk, co do zasady ma obowiązek zakończyć wszystkie interesy prowadzone dotychczas przez upadłego i spieniężyć majątek należący do masy upadłości. Nie sposób zatem stawiać syndykowi wymogu podejmowania działań celem swoistej reaktywacji nieużywanego od dłuższego czasu przez upadłego znaku towarowego, np. poprzez wprowadzenie do obrotu produktu opatrzonego danym znakiem. W ostatecznym rozrachunku nad prymatem szybkości postępowania upadłościowego przeważa jednak partykularna ocena ekonomiczna. Jeżeli syndyk ujawni istotną wartość majątkową danego znaku towarowego to powinien podjąć wszelkie czynności konieczne do zachowania rzeczonego prawa (w racjonalnych ramach).

Skutki zakończonej upadłości dla praw własności przemysłowej

Pomimo, że nie każde postępowanie upadłościowe skutkuje wykreśleniem podmiotu z rejestru sądowego, można w dużym uproszczeniu stwierdzić, iż jest to najczęstsze następstwo przeprowadzonego i  zakończonego postępowania upadłościowego. W chwili wykreślenia spółka zostaje rozwiązana i przestaje istnieć. Co do zasady, prawa własności przemysłowej (niezlikwidowane na etapie postępowania upadłościowego) nie wygasają w chwili wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru po zakończeniu postępowania upadłościowego. Z chwilą wykreślenia z rejestru przedsiębiorców Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie pozostałe po wykreślonym z rejestru przedsiębiorców podmiocie, bez względu na przyczynę wykreślenia. Odmiennie kształtuje się sytuacja praw ochronnych na znak towarowy, które wygasną w chwili wykreślenia podmiotu, któremu przysługiwało prawo ochronne na znak towarowy z rejestru przedsiębiorców.

W cyklu „Prawa własności intelektualnej w postępowaniu upadłościowym” opublikowaliśmy:

16 lutego br. – „Likwidacja masy upadłości. Kto ma prawa do know-how i domen internetowych?”,

8 marca – „Prawa autorskie w postępowaniu upadłościowym”.

29 marca – „Co dzieje się z licencjami, gdy przedsiębiorca w upadłości?”.

19 kwietnia – „Co się dzieje ze znakami towarowymi upadłego przedsiębiorcy?”.