To efekt podpisanej 30 marca br. przez prezydenta ustawy z 9 marca 2023 r. o Krajowej Sieci Onkologicznej, która zacznie obowiązywać 14 dni po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw. Jedną ze zmian, jakie wprowadza, jest zwiększenie do dwóch dni zwolnienia od pracy – w dniu oddania krwi oraz w dniu następnym – także po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego oraz uchylenie art. 9a ust. 1 pkt 1 ustawy z 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (tekst jedn. DzU z 2023 r., poz. 318).

Pandemiczne rozwiązanie

Przed epidemią honorowym krwiodawcom przysługiwał jeden dzień wolnego. To uprawnienie wynika z art. 9 ust. 1 ustawy o publicznej służbie krwi, który wskazuje, że zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje m.in. zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew, i na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi na zasadach określonych w odrębnych przepisach, a także zwrot utraconego zarobku.

Dwa dni wolne od pracy zostały wprowadzone w związku z epidemią Covid-19, by zachęcić ozdrowieńców do oddawania krwi i jej składników, w tym osocza.

Teraz prawo do dwóch dni wolnego będzie przysługiwało stale, bez powiązania ze stanem epidemii czy zagrożenia epidemicznego. Ustawa o Krajowej Sieci Onkologicznej ma zostać opublikowana najpóźniej 6 kwietnia, a zmiana wejdzie w życie po upływie 14 dni od publikacji. Uchylony zostanie jednocześnie art. 9a ust. 1 ustawy o publicznej służbie krwi, który regulował to szczególne uprawnienie na okres epidemii / zagrożenia epidemicznego. Obecnie stan zagrożenia epidemicznego został przedłużony do odwołania. Tym samym nie będzie przerwy w obowiązywaniu prawa do dwóch dni wolnego dla dawców krwi czy osocza.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 9 ust. 1 ustawy o publicznej służbie krwi (po zmianie wynikającej z art. 42 ustawy o Krajowej Sieci Onkologicznej) zasłużonemu honorowemu dawcy krwi oraz honorowemu dawcy krwi będzie przysługiwało zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje on krew, oraz w dniu następnym, a także na  czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 2982 kodeksu pracy. Dokumentem poświadczającym te uprawnienia jest zaświadczenie wydane przez regionalne centrum, Wojskowe Centrum lub Centrum MSWiA.

Doprecyzowanie regulacji

Zapisy o dwóch dniach wolnych od pracy znajdą się także w innej ustawie – o krwiodawstwie i krwiolecznictwie, której nowelizacja jest obecnie na etapie konsultacji publicznych. Precyzuje ona, że zwolnienie od pracy obowiązuje krwiodawców w pracy oraz w szkole czy na uczelni w dniu zabiegu oraz w dniu następnym. W przypadku zaś osób pracujących lub odbywających służbę w systemie zmianowym – zwolnienie obejmujące zmianę roboczą, która zaczęła się w dniu, w którym oddano krew lub jej składniki (a nie tylko do końca dnia, czyli 24.00) oraz dzień następny. Wolne od pracy ma ponadto przysługiwać dawcy na czas okresowych badań lekarskich na zasadach określonych na podstawie art. 2982 kodeksu pracy. Za czas przeznaczony na badania pracownicy zachowają prawo do wynagrodzenia.

Projekt reguluje również prawa „kandydata na dawcę krwi”. Chodzi o  osoby, które po raz pierwszy zgłaszają się w celu oddania krwi lub jej składników, co musi zostać poprzedzone diagnostyką. Zdarza się, że taka osoba nie zostanie zakwalifikowana na dawcę. Zgodnie z projektem kandydatowi na dawcę krwi przysługuje:

- zwolnienie od pracy, zwolnienie od zajęć służbowych lub od obowiązkowych zajęć edukacyjnych na czas badania lekarskiego,

- zachowanie prawa do wynagrodzenia lub uposażenia zgodnie z przepisami.

Dodatkowy koszt

Za dni wolne od pracy honorowy dawca zachowuje prawo do wynagrodzenia liczonego na zasadach obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop (przy czym składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy). Zmiana przepisów może zatem oznaczać znaczny wzrost obciążeń dla pracodawców.

Mężczyzna może rocznie oddać krew maksymalnie sześć razy, a kobieta cztery razy. Dawca osocza może je oddawać co dwa tygodnie, czyli maksymalnie 24 razy w roku, a płytki krwi można oddawać 12 razy w roku. Przed pandemią dawca miał zatem maksymalnie sześć dni wolnego, a po zmianie może to być nawet 48 dodatkowych dni wolnych w roku. To oczywiście ekstremalny przykład, ale już scenariusz uzyskania dodatkowych 10 czy 20 dni wolnych od pracy dla dawcy jest realny (np. mężczyzna oddający krew sześć razy w roku ma prawo do 12 dodatkowych dni wolnych od pracy).

Drugim zarzutem odnośnie zmienianych przepisów jest brak zobowiązania pracowników do informowania pracodawcy z wyprzedzeniem o nieobecności związanej z udaniem się do punktu pobrań. Pracownik ma obowiązek uprzedzić pracodawcę o przewidzianej nieobecności, ale może to zrobić tuż przed rozpoczęciem dniówki czy zmiany, co może dezorganizować pracę.

Rozporządzenie nie precyzuje przy tym sposobu uprzedzenia pracodawcy. Można to więc zrobić w dowolnej formie (osobiście, telefonicznie, mailem itd.). Tę kwestię pracodawca może jednak uregulować w firmowych przepisach.