Od 1 października 2024 r. obowiązują rozwiązania wprowadzone ustawą z 15 maja 2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic” (DzU poz. 858). Przewiduje ona trzy nowe świadczenia:

- aktywnie w domu – 500 zł miesięcznie na dziecko w wieku 12–35 miesięcy dla rodziców, którzy wychowują je w domu

- aktywnie w żłobku – tj. dofinansowanie do 1500 zł miesięcznie na dziecko na pokrycie kosztów pobytu w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna,

- aktywni rodzice w pracy, tzw. babciowe – 1500 zł miesięcznie na zorganizowanie opieki nad dzieckiem w wieku 12–35 miesięcy w domu (1900 zł – na dziecko niepełnosprawne).

Prawa do żadnego z tych świadczeń nie uzależniono od kryterium dochodowego.

Aktywność zawodowa

W przypadku świadczenia aktywni rodzice obowiązuje wymóg aktywności zawodowej – i to obojga rodziców. Ponadto suma ich zarobków, od których są odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne w ZUS, musi wynosić co najmniej 100 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę. Do końca 2024 r. jest to 4300 zł, a w całym 2025 r. będzie 4666 zł.

Na każdego rodzica musi przy tym przypadać co najmniej 50 proc. tej stawki – tj. odpowiednio 2150 zł do 31 grudnia 2024 r. i 2333 zł od 1 stycznia 2025 r. Nie ma przy tym znaczenia tytuł do opłacania składek ZUS. Może to być zarówno umowa o pracę, zlecenie czy własna działalność gospodarcza.

Jeżeli rodzic samotnie wychowuje dziecko, warunek opłacania składek od 100 proc. minimalnej płacy musi spełniać samodzielnie.

Warunek minimalnej podstawy składek dotyczy przy tym osoby ubiegającej się o świadczenie oraz osoby, z którą wspólnie wychowuje ona dziecko. Nie musi to być żona czy mąż, może to być np. partner czy babcia dziecka. Niezależnie jednak, kto to będzie, oboje muszą być aktywni zawodowo. Nie wystarczy, że jedno z nich zarabia np. 200 proc. minimalnej płacy, jeśli drugie nie pracuje.

Rodzice nie będą musieli przy tym fatygować się do ZUS, aby udokumentować podstawę zatrudnienia (etat, zlecenie itd.) czy opłacanie składek. ZUS będzie te informacje sam weryfikował na podstawie danych zapisanych na koncie ubezpieczonego co miesiąc przez cały okres pobierania świadczenia.

Inaczej przy ulgach w ZUS

Od opisanych zasad obowiązują odstępstwa dotyczące przedsiębiorców, którzy korzystają z ulgowych zasad opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.

Pierwsze dotyczy osoby, która z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej opłaca składki na tzw. preferencyjnych zasadach – tj. od podstawy nie niższej niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. ZUS będzie przyjmował, że jej „udział” w wymaganej od rodziców podstawy składek w wysokości 100 proc. minimalnej płacy może być niższy i wynosić tylko 30 proc. tego wynagrodzenia. Jeżeli taki przedsiębiorca zdecydował się opłacać składki od wyższej podstawy, ZUS przyjmie tę faktyczną podstawę. Brakującą podstawę do 100 proc. minimalnego wynagrodzenia musi jednak dopełnić drugi opiekun. Musi więc opłacać składki od 70 proc. minimalnej płacy – tj. 3010 zł w tym roku i 3266,20 zł w przyszłym roku – chyba że z działalności opłacane są składki od wyższej podstawy.

Próg w wysokości 30 proc. minimalnej płacy będzie też dotyczył przedsiębiorców korzystających z małego ZUS plus – gdy podstawa składek na ubezpieczenia przedsiębiorcy ustalana jest w zależności od jego dochodów.

Wyjątek dotyczy też przedsiębiorców, którzy korzystają z tzw. ulgi na start. Polega ona na tym, że osoba rozpoczynająca prowadzenie działalności gospodarczej nie opłaca składek społecznych z tego tytułu przez pierwszych 6 miesięcy. W takim przypadku przy ustalaniu prawa do świadczenia aktywny rodzic ZUS przyjmie hipotetyczną podstawę składek w wysokości 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Tu także pozostałą część będzie musiał „uzupełnić” drugi rodzic. W praktyce jednak składki mogą być łącznie opłacane tylko od 70 proc. minimalnej płacy.

Choroba nie odbierze prawa

Niższa podstawa składek będzie dopuszczalna w miesiącu, gdy pracownik czy przedsiębiorca będzie przebywał na zasiłku chorobowym czy macierzyńskim, o ile zgodnie z umową czy deklarowaną w poprzednim miesiącu podstawą składek te stawki nie są niższe niż wymagane ustawą.

Wniosek do ZUS

Przyjmowaniem wniosków dotyczących wszystkich świadczeń z ustawy „Aktywny rodzic”, weryfikowaniem warunków ustawowych i wypłatą pieniędzy zajmuje się ZUS. Rodzic może od 1 października br. złożyć wniosek o przyznanie świadczenia wyłącznie przez internet, poprzez jeden z czterech kanałów:

- platformę PUE ZUS,

- aplikację mobilną mZUS,

- bankowość elektroniczną,

- portal Emp@tia Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Wypłata świadczeń ma ruszyć do końca tego roku z wyrównaniem od 1 października 2024 r.