Pojęcie okresu zimowego pojawia się zarówno w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (DzU nr 60, poz. 279 ze zm.), jak i rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.). Jednak tylko to pierwsze definiuje „okres zimowy”, wskazując w § 3 ust. 1 pkt 3, że jest to przedział czasowy trwający od dnia 1 listopada do dnia 31 marca. Rozporządzenie o ogólnych zasadach bhp w § 44 ust. 3 załącznika nr 3 odnosi się natomiast do okresu zimowego w kontekście prac wykonywanych na otwartej przestrzeni, ale nie zakreśla jego ram czasowych. Nie zawiera też odesłania do żadnych przepisów definiujących okres zimowy. Jak zatem podejść do obowiązków „zimowych” określonych w przepisach tych rozporządzeń?
Napoje i posiłki
Z rozporządzenia o profilaktycznych napojach i posiłkach wynika, że pracodawca ma obowiązek zapewnić posiłki m.in. pracownikom wykonującym prace związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym, tj. od 1 listopada do 31 marca.
Czytaj więcej
Jednym z obowiązków pracodawcy jest utrzymywanie w pomieszczeniach temperatury odpowiedniej do rodzaju wykonywanej pracy. Jeśli warunki pracy nie są zgodne z przepisami BHP, pracownik ma prawo odmówić wykonywania obowiązków.
Okres zimowy nie jest natomiast wyznacznikiem obowiązku zapewnienia napojów w przypadku pracy na otwartej przestrzeni. Powstaje on w sytuacji, gdy temperatura otoczenia spadnie poniżej 10oC. Nie ma zatem znaczenia, czy jest to okres uznawany w rozporządzeniu za zimowy. Napoje trzeba przy tym zapewnić w temperaturze właściwej dla warunków wykonywania pracy. Powinny więc być ciepłe lub gorące.
Ogólne wymogi bhp
Rozporządzenie ogólne stanowi natomiast, że przy pracach wykonywanych na otwartej przestrzeni lub w nieogrzewanych pomieszczeniach należy zapewnić pracownikom w pobliżu miejsc pracy pomieszczenia umożliwiające im schronienie się przed opadami atmosferycznymi, ogrzanie się oraz zmianę odzieży. Pomieszczenia te powinny być zaopatrzone w urządzenia do podgrzewania posiłków. W pomieszczeniach tych powinna być zapewniona temperatura co najmniej 16oC, a na każdego pracownika najliczniejszej zmiany powinno przypadać co najmniej 0,1 m2 powierzchni (przy czym całkowita powierzchnia pomieszczenia nie może być mniejsza niż 8 m2). W okresie zimowym dochodzi jednak dodatkowy obowiązek – jeżeli bowiem ze względu na rodzaje prac wykonywanych na otwartej przestrzeni nie jest możliwe zapewnienie pomieszczeń do ogrzania się, pracodawca musi zapewnić pracownikom w pobliżu miejsca ich pracy odpowiednio urządzone źródła ciepła, przy zachowaniu wymagań ochrony przeciwpożarowej.
W tym przypadku rozporządzenie mówi o okresie zimowym, w którym o pracowników wykonujących prace na otwartej przestrzeni trzeba szczególnie zadbać z uwagi na warunki atmosferyczne. Wydaje się, że w tym przypadku przesądzająca powinna być właśnie aura – temperatura powietrza, wilgotność, wiatr czy opady. W przeciwnym razie pracownicy pozostaliby bez możliwości ogrzania się i odpoczynku przed 1 listopada i po 31 marca, niezależnie od panujących warunków atmosferycznych.
Podobnie należy podochodzić do obowiązku zapewnienia rękawic, obuwia i odzieży ochronnej w przypadku pracy na otwartej przestrzeni w bardzo niskich temperaturach. Choć przepis nie definiuje „bardzo niskiej temperatury”, to wyznacznikiem powinny być odczuwalne warunki atmosferyczne, a przepisy powinny być interpretowane na korzyść pracowników.
Zdaniem eksperta
Piotr Król, Kancelaria Bezpiecznej Pracy Piotr Król Główny Specjalista BHP
W okresie zimowym, gdy pracownicy wykonują obowiązki w niskich temperaturach – np. na zewnątrz, w nieogrzewanych magazynach – pracodawca ma obowiązek dostarczyć odzież ocieplaną w postaci kurtki oraz spodni roboczych, obuwie zimowe chroniące przed zimnem i mrozem, dodatkowe środki ochrony, tj. rękawice ocieplane, szaliki, czapki, bieliznę termoaktywną. Pracodawcy powinni również pamiętać, że odzież osób pracujących na zewnątrz powinna spełniać wymagania podwyższonej widoczności – warto je wyposażyć w kamizelki odblaskowe, które realnie wpłyną na poprawę bezpieczeństwa. Jedną ze spraw, którą się zajmowałem, dotyczyła sytuacji, gdy mężczyzna odśnieżający drogę dojazdową do osiedla został potrącony przez kierowcę wyjeżdzającego z garażu. Przyczyną wypadku był półmrok, słaba widoczność, ale przede wszystkim brak odzieży odblaskowej. Pracownik doznał urazu w postaci złamania nogi i nadgarstka. Wystąpił przeciwko pracodawcy do sądu z roszczeniem o odszkodowanie.
