Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy pracodawca może odwołać

Znana od lat instytucja zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia od początku wzbudzała wątpliwości co do swojego charakteru prawnego – czy jest to czynność prawna, czy czynność kierownicza pracodawcy wynikająca ze stosunku podporządkowania pracownika. Wprawdzie w literaturze przeważał pogląd, że nie jest to czynność prawna, ale wątpliwości pozostały. Szczególnie wtedy, gdy kwalifikacja prawna zwolnienia od obowiązku świadczenia pracy jest przedmiotem sporu.

Niewykorzystany urlop

W pewnej firmie pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę i zwolnił go z obowiązku świadczenia pracy do końca okresu wypowiedzenia. Po stwierdzeniu, że ma on 80 dni niewykorzystanego urlopu, zmienił tę decyzję. Listem poleconym wysłał pracownikowi oświadczenie o udzieleniu urlopu wypoczynkowego (art. 1671 k.p.). Ten – mimo dwukrotnego awizowania w miejscu zamieszkania – nie odebrał listu.

Czytaj też:

Cofnięcie decyzji o odwołaniu ze zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy

Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy w czasie wypowiedzenia można cofnąć

Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy - co wolno a czego nie wolno robić w tym okresie

Zwolnienie ze świadczenia pracy opłacane jak urlop wypoczynkowy

Po rozwiązaniu stosunku pracy pracownik zażądał wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Wprawdzie nie mógł się bronić niewiedzą o decyzji pracodawcy (z własnej woli nie podjął listu), ale podniósł, że zgodnie z cywilnoprawnymi regułami składania oświadczeń woli pracodawca najpierw powinien skutecznie odwołać oświadczenie o zwolnieniu od świadczenia pracy, aby w to miejsce udzielić urlopu wypoczynkowego. Taką ocenę podzielił sąd II instancji i zasądził ekwiwalent.

Czynności kierownicze

Za sprawą skargi kasacyjnej sprawa trafiła na wokandę Sądu Najwyższego, który uchylił wyrok sądu II instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania (wyrok z 5 września 2019 r., III PK 96/18). W uzasadnieniu SN podniósł m.in., że:

- prawo pracy posługuje się formułą „czynności z zakresu prawa pracy", która obejmuje zarówno czynności prawne, jak i czynności kierownicze; te ostatnie nie są znane prawu cywilnemu,

- czynności kierownicze tylko wyjątkowo mogą stanowić czynności prawne, ale w większości przypadków nie ma pewności co do takiego statusu, np. w odniesieniu do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy (art. 362 k.p.)

Skłaniając się do zakwalifikowania zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę do czynności kierowniczych, a nie prawnych, Sąd Najwyższy podzielił w tym względzie poglądy wyrażane w doktrynie, w której definiuje się je jako jednostronne czynności podejmowane w sprawach z zakresu prawa pracy przez pracodawców, które zmieniają zmienne składniki treści stosunku pracy. SN uznał, że: „Od czynności cywilnoprawnych czynności kierownicze identyfikują specyfikę zatrudnienia pracowniczego. Definiuje się je jako jednostronne czynności podejmowane w sprawach z zakresu prawa pracy przez pracodawców, które kształtują zmienne składniki treści stosunku pracy i wynikają z bieżącej organizacji pracy oraz porządku pracy. Nie przystają one do czynności prawnych typu cywilnoprawnego, dlatego przyjmuje się, że nie znajdują do nich zastosowania przepisy kodeksu cywilnego. Od czynności cywilnoprawnych różni je to, że nie powodują trwałej zmiany w stosunku prawnym, ale wynikają z władztwa pracodawcy".

Wszelkie cechy takich czynności ma zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia (art. 362 k.p.).

Bez cywilnych reguł

Co to oznacza w praktyce? To, że jeżeli zwalniamy pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia, do odwołania tego zwolnienia nie stosujemy przepisów kodeksu cywilnego, a konkretnie jego art. 61 § 1 (przepis ten uznaje cofnięcie oświadczenia woli za skuteczne, jeżeli takie odwołanie dotarło nie później niż w chwili doręczenia pierwotnego oświadczenia). Pracodawca może je odwołać, tak jak może odwołać lub zmienić treść każdej innej czynności władczej.

Przekładając to na język nieprawniczy: pracodawca w każdej chwili może odwołać oświadczenie o zwolnieniu z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia. Pracownik powinien po prostu liczyć się z taką sytuacją.

Tylko w okresie urlopu wypoczynkowego przerwanie go przez pracodawcę podlega szczególnym rygorom kodeksowym (art. 164 § 2 i art. 167 § 1 k.p.). W odniesieniu do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy takich obostrzeń nie ma (art. 362 k.p.).

Grzegorz Orłowski , radca prawny Orłowski Patulski Walczak