Rz: Jakie są efekty kontroli pracodawców przez inspektorów w zakresie wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy? Czy ubywa takich uchybień?

Danuta Rutkowska: Kontrole przestrzegania przepisów w ok. 1700 podmiotach wykazały znaczący spadek nieprawidłowości przy wypłatach wynagrodzenia za pracę (do 9 proc. w 2014 r. z 14 proc. w 2013 r.). Wzrósł natomiast odsetek pracodawców, którzy nie płacą za nadgodziny. Takie nieprawidłowości ujawniono np. w sektorze bankowym. Były one jednak szybko usuwane. Niejednokrotnie już podczas obecności inspektorów korygowano naliczenia i niezwłocznie płacono zaległości.

W 2014 r. inspektorzy wydali ponad 8 tys. decyzji nakazujących wypłatę wynagrodzenia lub innych świadczeń ze stosunku pracy na ponad 171 mln zł, a dla 83 tys. etatowców wyezgezkwowali 105,5 mln zł przysługujących im roszczeń. Dla porównania w 2013 r. było to 10,6 tys. decyzji na 196,1 mln zł, a w 2012 r. takich decyzji było 10,1 tys. na 230,1 mln zł.

Czy ta tendencja spadkowa utrzyma się także w tym roku?

Prawdopodobnie tak. W pierwszym kwartale 2015 r. o 19 proc. spadła liczba firm, w których stwierdzono niewypłacenie pensji – z 807 przypadków w I kw. 2014 r. do 704 w I kw. 2015 r. O ponad 8 proc. niższa była też kwota niewypłaconych należności z wynagrodzeń i innych świadczeń – spadła ze 46,3 mln zł do 37,8 mln zł. Jednocześnie o ok. 4 proc. zmniejszyła się liczba firm, w których inspektorzy wykryli różne naruszenia przepisów dotyczących wynagrodzeń i innych świadczeń za pracę – z 4,5 do 4,3 tys.

Jakie są tu najczęstsze uchybienia pracodawców? Czego jest więcej – nieterminowości czy nieprawidłowości?

Największy problem to w ogóle brak wypłaty, np. odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika. W 2014 r. stwierdzono to u 9 proc. pracodawców, choć w 2013 r. odsetek ten wynosił 20 proc.

Wzrósł natomiast odsetek niewypłacających wynagrodzeń bądź dodatku za nadgodziny. Sporadyczne były nieprawidłowości przy wypłacie wynagrodzenia co najmniej równego minimalnemu, za czas niezdolności do pracy czy ryczałtu za pracę w porze nocnej.

U pracodawców, którzy mają w strukturze profesjonalne komórki do spraw kadr i płac, uchybienia najczęściej wynikały z przeoczenia, pomyłek, błędnych ustawień komputerowych systemów kadrowo-płacowych, nieznajomości przepisów czy ich niewłaściwej interpretacji

Czy zazwyczaj kontrole wypłat PIP wszczyna rutynowo, czy są one raczej wynikiem skarg zgłaszanych przez pracowników?

Wypłata należności pracowniczych, egzekwowanie przepisów dotyczących regulowania wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy to zakres stałych kontroli PIP. Część z nich to tzw. kontrole skargowe wynikające ze zbadania zastrzeżeń. W 2014 r. przeprowadzono ich 17,3 tys. Potwierdziły one zasadność blisko 40 proc. zgłoszonych zarzutów. Prawie jedna trzecia (32 proc.) zastrzeżeń była bezzasadna.

Są też kontrole planowe, wynikające z przyjętego programu działania PIP na konkretny rok. W 2014 r. inspektorzy przeprowadzili 1695 takich kompleksowych badań przestrzegania przepisów przy wypłatach u 1672 zatrudniających łącznie 116,2 tys. osób. Podobnie jak w poprzednim roku najwięcej objęło firmy handlowe i naprawcze (534) oraz przetwórstwa przemysłowego (418).

Pracodawcy muszą się jednak liczyć z tym, że podczas każdej kontroli, nawet jeśli jej celem jest sprawdzenie przestrzegania przepisów BHP, inspektor może poprosić o dokumentację płacową. Służy to sprawdzeniu, czy pracodawca wywiązuje się ze obowiązków wobec załogi co do wypłaty pensji i np. dodatków za nadgodziny i pracę w nocy.

Czy skarga do inspektora to jedyna droga dla pracownika?

To pracownik decyduje, w jaki sposób chce dochodzić roszczeń z tytułu niewypłaconego wynagrodzenia – poprzez skargę w PIP lub kierując sprawę na drogę sądową. Jeśli inspekcja już prowadziła postępowanie w jego sprawie, wszelkie ustalenia z tym związane (protokół pokontrolny) będą stanowić element materiału dowodowego.

—rozmawiała Grażyna Ordak