W praktyce gospodarczej zdarzają się sytuacje, w których podatnik po nabyciu towaru decyduje się na przeznaczenie go do czynności innej, niż pierwotnie zakładał. Zmiana przeznaczenia towaru może rodzić skutki na gruncie rozliczeń w VAT.
Jeśli podatnik zakupił towar w celu wykonywania czynności opodatkowanych, a następnie przeznaczył go do wykonywania czynności mieszanych lub zwolnionych z VAT albo odwrotnie, wówczas konieczne będzie skorygowanie kwoty odliczonego podatku.
Co roku albo jednorazowo
Jeśli towar został zaliczony przez podatnika do środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, a jego wartość początkowa przekraczała 15 tys. zł, wówczas korekta odliczonego VAT jest rozłożona w czasie.
Okres korekty wynosi zasadniczo pięć lat, a dla nieruchomości i prawa użytkowania wieczystego gruntów dziesięć lat, licząc od roku oddania tych składników do użytkowania. Korekty dokonuje się corocznie, w deklaracjach składanych za pierwszy okres rozliczeniowy następujący po roku podatkowym, za który dokonuje się korekty.
Korektą obejmuje się odpowiednio 1/5 lub 1/10 część kwoty odliczonego VAT. Natomiast w sytuacji sprzedaży towarów, o jakiej mowa w art. 91 ust. 4 i 5 ustawy o VAT, korekty dokonuje się jednorazowo, w deklaracji za okres rozliczeniowy, w którym nastąpiła sprzedaż.
Przykład
W 2011 r. podatnik nabył za 50 tys. zł samochód osobowy w celu wykorzystania go w prowadzonej działalności opodatkowanej. Z tytułu zakupu tego samochodu odliczył VAT w dopuszczalnej wysokości (60 proc. kwoty podatku, nie więcej niż 6 tys. zł). Jeśli podatnik sprzeda ten samochód w roku 2012, konieczne będzie dokonanie korekty odliczonego VAT.
Jeżeli sprzedaż ta będzie zwolniona z VAT (tj. w przypadku, gdy samochód był używany przez co najmniej pół roku od chwili nabycia), to uważa się, że nastąpiła zmiana przeznaczenia towaru w okresie korekty. Korekcie będzie podlegała 1/5 kwoty odliczonego podatku (1/5 * 6000 zł = 1200 zł) za każdy rok pozostały do końca okresu korekty. Jednorazowej korekty in minus podatnik dokona w deklaracji za miesiąc, w którym dokonano sprzedaży.
W przypadku środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych o wartości początkowej nieprzekraczającej 15 tys. zł oraz w przypadku innych towarów (niebędących towarami handlowymi, surowcami lub materiałami), korekty VAT dokonuje się jednorazowo.
Dla tego typu towarów stosuje się 12-miesięczny okres korekty. To oznacza, że jedynie zmiana przeznaczenia, która nastąpiła w okresie 12 miesięcy od wydania towaru do użytkowania, skutkuje koniecznością dokonania korekty. Jeżeli przeznaczenie składnika ulegnie zmianie w całości, np. gdy składnik zostanie przeznaczony wyłącznie do czynności opodatkowanych lub wyłącznie do czynności zwolnionych, korekty należy dokonać w okresie rozliczeniowym, w którym taka całkowita zmiana nastąpiła.
Natomiast jeśli składnik zostanie przeznaczony do działalności mieszanej, wtedy korekty należy dokonać za pierwszy okres rozliczeniowy następujący po roku podatkowym, za który jest dokonywana.
Przykład
W czerwcu 2012 r. podatnik kupił urządzenia biurowe (m.in. laptop i kserokopiarkę) wykorzystywane do prowadzenia działalności opodatkowanej i odliczył od nich VAT w całości. Od listopada 2012 r. zamierza przeznaczyć te urządzenia także do wykonywania działalności zwolnionej z VAT.
W tej sytuacji podatnik powinien zrobić korektę in minus podatku odliczonego przy zakupie urządzeń w deklaracji za styczeń 2013 r. Korekta powinna zostać dokonana z uwzględnieniem proporcji sprzedaży opodatkowanej do działalności zwolnionej w roku 2012.
Natomiast jeśli podatnik w listopadzie 2012 r. przeznaczy zakupione składniki jedynie do wykonywania czynności zwolnionych, wówczas korekta powinna nastąpić w deklaracji za listopad 2012 r. Przy całkowitej zmianie przeznaczenia towaru z działalności opodatkowanej na działalność zwolnioną korekcie będzie podlegać całość odliczonego VAT.
Powyższe regulacje nie mają zastosowania do towarów handlowych, surowców i materiałów. W stosunku do nich nie obowiązują okresy korekty, a zmiana ich przeznaczenia rodzi obowiązek dokonania korekty VAT niezależnie od tego, kiedy nastąpiła.
Zniszczenie i kradzież
Sądy administracyjne wskazują, że zdarzenia powodujące powstanie niedoborów, takie jak zniszczenie czy kradzież towarów, nie wpływają na prawo do odliczenia VAT, jeżeli nie były one zawinione przez podatnika i są stosownie udokumentowane. W wyroku z 14 października 2010 r. (I FSK 1450/09) Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, że art. 91 ust. 7 ustawy o VAT nie powinien być interpretowany w taki sposób, aby okoliczności takie jak utrata, zniszczenie lub kradzież towarów powodowały zmianę prawa do odliczenia VAT. Oznacza to, że podatnik, który odliczył VAT od skradzionych lub zniszczonych towarów, nie będzie musiał dokonywać jego korekty.
Wątpliwości może budzić ustalenie, w jaki sposób oceniać zawinienie podatnika w powstaniu niedoboru. Przykładowo, dopuszczenie do przeterminowania się towaru spożywczego i jego niezdatności do sprzedaży może być uznawane za działanie zawinione przez podatnika (tak np. Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 29 września 2009 r., ILPP2/443-914/09-2/EN).
Organy podatkowe wskazują także, że jeśli za powstanie niedoboru (także wtedy, gdy rzeczywista przyczyna jego powstania nie została wyjaśniona) obciążani są pracownicy, niedobór taki jest zawiniony i należy dokonać korekty VAT odliczonego przy zakupie utraconego towaru.
—Autorka jest prawnikiem w kancelarii KSP Legal & Tax Advice