Definicja smpdg zawarta w unijnym rozporządzeniu ma ogólny i nieostry charakter. Stąd ustalenie, czy ono istnieje i czy wykonuje lub wykorzystuje samodzielnie daną usługę, nastręcza w praktyce wiele problemów.

Każdy przypadek gdy brak jest trwałej i odrębnej formalnej struktury organizacyjnej działalności, oznacza dla podatników oraz ich kontrahentów ogromne ryzyko podatkowe przy ustalaniu, czy wykonawca lub nabywca usługi ma smpdg w państwie jej fizycznego wykonywania.

Od tego bowiem zależy prawidłowość rozstrzygnięcia, w którym państwie i kto powinien rozliczyć podatek. Prowadzi to w praktyce do wielu nieporozumień i błędów w rozliczeniach, ponieważ każdy przypadek wymaga odrębnej oceny, a pozornie podobne stany faktyczne mogą prowadzić do odmiennych wniosków.

Wydaje się, że dopiero orzecznictwo sądowe oraz interpretacje organów podatkowych mogą poprawić tę ryzykowną dla podatników sytuację.

Różnie w różnych krajach

Sprawę komplikuje to, że w różnych państwach UE dotąd różnie interpretowano pojęcie smpdg. Ocena, czy ono istnieje czy nie, może być w różnych państwach odmienna, co prowadzi do konfliktów.

Przykładowo kontrahent z Polski może uważać, że usługobiorca z Niemiec posiada w Polsce smpdg, dla którego nabywa jego usługi, a niemiecki usługobiorca, kierując się wykładnią własnego urzędu skarbowego lub doradcy podatkowego, nie zgodzi się na opodatkowanie tych usług w Polsce, twierdząc, że usługa nabywana jest dla smpdg w Niemczech i podatek powinien być tam rozliczony.

Pomocne wyroki ETS

Definicja wprowadzona w rozporządzeniu 282 w zasadzie nie poprawiła sytuacji.

Potwierdziła bowiem jedynie rozumienie smpdg wynikające z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości na stronie obok.

Wyroki ETS mogą być w praktyce bardzo pomocne, jednak nawet przy ich uwzględnieniu  pojawią się nierzadko poważne problemy i konflikty na tle, czy w państwie innym niż państwo siedziby istnieje smpdg, a jeśli tak, czy uczestniczy ono w świadczeniu lub nabywaniu konkretnej usługi.

Sytuacja komplikuje się, gdy poza państwem siedziby podatnik posiada kilka odrębnych smpdg, ponieważ może się zdarzyć, że w innym państwie istnieje odrębne smpdg, które nie uczestniczy w świadczeniu lub nabywaniu konkretnej usługi w tym państwie. W takich wypadkach usługa podlega opodatkowaniu w państwie siedziby usługodawcy lub usługobiorcy.

Inaczej niż w podatku dochodowym

Należy zauważyć, że interpretując pojęcie smpdg, ETS nie opiera się na przesłankach istnienia „zakładu” w rozumieniu umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (dalej upo).

W orzeczeniu w sprawie FCE Bank plc (C-210/04)

stwierdził on wręcz, że „konwencja OECD jest nieistotna z punktu widzenia przepisów dotyczących podatku od wartości dodanej, gdyż dotyczy ona wyłącznie podatków bezpośrednich”.

Oznacza to, że smpdg nie może być utożsamiane z pojęciem „zakładu” w rozumieniu upo lub „zagranicznego zakładu” w rozumieniu ustaw o podatkach dochodowych, mimo wielu podobieństw.

Konieczne warunki

Można więc postawić tezę, że do powstania smpdg w przypadku świadczenia usług w drugim państwie dochodzi, gdy realizacja zlecenia przez podatnika mającego siedzibę w innym państwie odbywa się w ramach samodzielnej, wyodrębnionej funkcjonalnie i organizacyjnie działalności, która charakteryzuje się wystarczającą stałością oraz odpowiednią strukturą w postaci zaplecza personalnego i technicznego.

Odpowiednio w przypadku nabywania usług w państwie innym niż państwo siedziby podatnika dochodzi do powstania smpdg w tym innym państwie, gdy nabywca usług dysponuje tam placówką, która charakteryzuje się wystarczającą stałością oraz odpowiednią strukturą w postaci zaplecza personalnego i technicznego, by umożliwić mu odbiór i wykorzystywanie usług świadczonych do własnych potrzeb tego stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej.

Możliwe jest więc, że podatnik prowadzący działalność pomocniczą w państwie innym niż państwo jego siedziby doprowadzi do powstania smpdg w tym innym państwie z uwagi na nabywane usługi, które nie będzie jednak takim miejscem z uwagi na usługi świadczone.

Tak może być np. w przypadku prowadzenia magazynu w innym państwie, niesłużącego aktywnemu świadczeniu usług w tym państwie. Powstanie smpdg, biorąc pod uwagę nabywane usługi. Tego typu działalność nie doprowadzi jednak do powstania „zakładu” w rozumieniu upo.

To samo pojęcie, odmienne znaczenia

Przy wyjaśnianiu z kontrahentem z innego państwa UE, czy usługi są nabywane lub wykonywane przez jego smpdg, położone w innym państwie niż państwo jego siedziby, warto pamiętać, że w systemach prawnych wielu państw UE dla oznaczenia smpdg w rozumieniu przepisów o VAT oraz zakładu w rozumieniu upo używa się tych samych słów.

Przykładowo w Niemczech i Austrii jest to Betriebstätte, we Francji établissement stable, a w Hiszpanii establecimiento permanente.

Sprawia to duże problemy interpretacyjne w praktyce, zwłaszcza dla małych lub średnich przedsiębiorców, który  pierwszy raz lub sporadycznie realizują zlecenie usługowe lub dostawy towarowe w innym państwie UE i nierzadko mylą oba pojęcia.

Wielka Brytania i Irlandia, tak jak i Polska, posługują się jednak dwoma różnymi określeniami smpdg dla celów VAT oraz „zakładu” w rozumieniu upo. Na określenie smpdg używa się tam terminu „fixed establishment”, natomiast dla celów definicji „zakładu” stosuje się zwrot „permanent establishment”.

Komplikacją jest ponadto to, że w oficjalnych wersjach językowych dyrektywy 112 lub rozporządzenia 282 na określenie smpdg używa się innych słów niż w aktach prawa krajowego dotyczących VAT (problem ten na szczęście nie występuje w polskim prawie).

Przykładowo Austria i Niemcy używają terminu Betriebstätte, mimo że w oficjalnej niemieckiej wersji językowej dyrektywy 112 i rozporządzenia 282, opublikowanej w Dzienniku Urzędowym UE, używa się konsekwentnie zwrotu „feste Niederlassung”, co można przetłumaczyć jako „stały oddział”.

Jak samodzielne przedsiębiorstwo

Stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej nie powstaje automatycznie w przypadku utworzenia poza państwem siedziby jednej z prawnie określonych form organizacyjnych działalności.

Samo utworzenie oddziału lub filii w innym kraju nie oznacza, że podatnik posiada tam smpdg, ponieważ oprócz zaplecza personalnego i technicznego istotne jest, jak wskazuje sama nazwa, faktyczne prowadzenie działalności. Forma organizacyjnoprawna jest bez znaczenia.

Przez faktyczne prowadzenie działalności należy rozumieć wykonywanie czynności stanowiących przedmiot działalności podstawowej podatnika. Nie jest wystarczające samo utrzymywanie danej placówki, np. pomieszczeń biurowych, hal fabrycznych wraz z maszynami, nawet  gdy na miejscu obecny jest personel.

Istotne również jest, jakiego rodzaju działalność podatnik prowadzi przy pomocy danej placówki. Nie może to być wyłącznie działalność uboczna, jak prowadzenie księgowości, wystawianie faktur itp.

Stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej powinno być angażowane w działalność podstawową podatnika, tak jakby było samodzielnym przedsiębiorstwem. Nie wystarczy, aby były wykonywane czynności techniczne, składające się na podstawową działalność.

W przypadku firmy budowlanej nie wystarczy, że będą wykonywane prace budowlane. Dla powstania smpdg konieczne jest, aby przez placówkę wykonującą usługi zamawiane były usługi i dostawy dla prowadzonej działalności oraz aby przez nią były rozliczane i fakturowane (sprzedawane) wykonane usługi.

Aby dana placówka mogła być uznana za smpdg, jej zakres działalności powinien być porównywalny z intensywnością, stałością i zakresem funkcjonowania niezależnego przedsiębiorstwa.

Wynika to z dążenia ustawodawcy, aby usługi były opodatkowanie VAT nie w państwie siedziby rejestrowej podatnika, lecz w tych państwach, w których są one wykorzystywane do celów działalności opodatkowanej.

Trzeba rozdzielić

Jeśli chodzi o zdolność do odbioru i korzystania z usług, to w rozporządzeniu 282 jest wyraźnie mowa o usługach świadczonych na potrzeby smpdg. Nie chodzi zatem o zdolność do odbioru i korzystania z usług świadczonych na potrzeby przedsiębiorstwa macierzystego, lecz jedynie o usługi, z których smpdg korzysta w sensie organizacyjnym i ekonomicznym we własnym zakresie.

Nasuwa się tu wątpliwość, jak zakwalifikować usługi świadczone zarówno na potrzeby smpdg, jak i przedsiębiorstwa macierzystego lub na rzecz różnych smpdg tego samego podatnika.

Wydaje się, że w takiej sytuacji zarówno wykonawca, jak i usługobiorca powinni, dla celów prawidłowego przyporządkowania i rozliczenia obrotów VAT, ustalić, jaka część usług jest świadczona na potrzeby smpdg, a jaka na rzecz przedsiębiorstwa macierzystego lub na rzecz poszczególnych smpdg oraz przedsiębiorstwa macierzystego.

Nie powinno być raczej problemów z rozgraniczeniem działalności wykonywanej przez przedsiębiorstwo macierzyste oraz poszczególne smpdg w różnych państwach, ponieważ o danej placówce zagranicznej można mówić, że stanowi smpdg, jeśli jest zdolna do samodzielnego wykonywania i nabywania usług, tak jakby była niezależnym podmiotem.

Wymagana stałość

Aby daną placówkę w innym państwie uznać za smpdg, musi się ona charakteryzować wystarczającą stałością. Zarówno personel, jak i zaplecze techniczne muszą być obecne stale. Nie może to być obecność tymczasowa, przemijająca. Ponieważ dla istnienia smpdg istotna jest jego faktyczna działalność, należy przyjąć, że również ona powinna mieć charakter stały.

Niestety, w rozporządzeniu 282 nie ustalano, jak długo powinna istnieć samodzielna w sensie organizacyjnym oraz ekonomicznym placówka w innym państwie oraz jak długi powinien być minimalny okres prowadzenia przez nią w sposób ciągły działalności, aby tę placówkę uznać za smpdg.

Nierzadko bowiem kontrakty realizowane są w bardzo intensywny sposób w relatywnie krótkim czasie, np. w trzy – cztery miesiące. W takich wypadkach bardzo trudno przesądzić o istnieniu smpdg.

Autorzy są doradcami podatkowymi w kancelarii Krzysztof Modzelewski & Partners Tax & Accounting Services

Zobacz serwisy:

» Dobra Firma » Podatki i księgi » VAT » Dostawy, od których podatek płaci nabywca

» Dobra Firma » Podatki i księgi » VAT » Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów

» Dobra Firma » Podatki i księgi » VAT » Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów

» Dobra Firma » Podatki i księgi » VAT » Co i jak podlega opodatkowaniu » Usługi » Miejsce opodatkowania usług