Nawet jeśli okaże się, że prowadzi, w świetle przepisów, działalność gospodarczą, może jeszcze skorzystać ze zwolnienia. Pod warunkiem że jej roczne obroty nie przekroczyły 50 000 zł.

Definicja podatnika a także ściśle z nią związana definicja działalności gospodarczej znajdują się w art. 9 dyrektywy 2006/112/WE.

Podatnikiem jest każda osoba prowadząca samodzielnie w dowolnym miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na jej cel czy też rezultaty. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, włącznie z górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem wolnych zawodów lub uznanych za takie. Za działalność gospodarczą uznaje się w szczególności wykorzystywanie, w sposób ciągły, majątku rzeczowego lub wartości niematerialnych w celu uzyskania z tego tytułu dochodu.

Zgodnie z art. 9 ust. 2 dyrektywy oprócz osób, o których mowa wyżej, za podatnika uznawana jest też osoba, która w określonych przypadkach okazjonalnie dokonuje dostawy nowego środka transportu do miejsca przeznaczenia znajdującego się poza terytorium państwa członkowskiego, ale na terytorium Wspólnoty.

Jednocześnie art. 10 dyrektywy mówi, że warunek o prowadzeniu samodzielnie działalności gospodarczej wyklucza opodatkowanie VAT pracowników i innych osób, o ile są one związane z pracodawcą umową o pracę lub jakimikolwiek innymi więzami prawnymi tworzącymi stosunek prawny między pracodawcą i pracownikiem w zakresie warunków pracy, wynagrodzenia i odpowiedzialności pracodawcy.

Uzupełnieniem tej regulacji jest art. 12 ust. 1 dyrektywy, zgodnie z którym państwa członkowskie mogą uznać za podatnika każdego, kto okazjonalnie dokonuje transakcji związanej z działalnością, o której mowa w art. 9 ust. 1, w szczególności jednej z następujących transakcji:

a) dostawa budynku lub części budynku oraz związanego z nim gruntu, przed pierwszym zasiedleniem;

b) dostawa terenu budowlanego.

Przepis ten wskazuje, że państwa członkowskie definiując termin „podatnik”, aby zagwarantować większą neutralność podatku, powinny uwzględnić osoby, które okazjonalnie przeprowadzają transakcje.

Polska skorzystała z tej regulacji w art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT. Zgodnie z jego treścią (ust. 1) podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na jej cel lub rezultat. Działalność gospodarcza (ust. 2) obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy.

W kwestii statusu podatnika w ustawie o VAT wypowiedział się przykładowo Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 24 kwietnia 2007 r. (I FSK 603/06), wskazując, że status ten jest uzależniony od prowadzenia działalności gospodarczej, tj. dokonywania profesjonalnego obrotu. W tym zakresie uzasadnione jest wykluczenie osób fizycznych (i instytucji) z grona podatników, nawet gdy wykonują czynności dostawy towarów (tym bardziej gdy sporadycznie), jeśli sprzedają majątek osobisty. Chodzi o majątek, który nie został nabyty w celu odsprzedaży.

Tak więc zasadniczo o uzyskaniu statusu podatnika VAT decyduje charakter wykonywanych czynności, tj. to, czy:

- polegają na produkcji, handlu lub świadczeniu usług, a także czy

- wykonywane są w sposób ciągły lub jednorazowo, jednakże w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania ich w sposób częstotliwy.

Bez znaczenia jest przy tym cel i rezultat tych czynności, tj. czy ich wynikiem jest dochód lub strata.

Jeżeli jednak dana czynność polega na produkcji, handlu lub świadczeniu usług i została wykonana jednorazowo, a nie wynika z niej zamiar prowadzenia działalności gospodarczej (wykonywania w sposób częstotliwy), to jej wykonawca nie jest podatnikiem VAT.

Pamiętać też trzeba, że uzyskanie statusu podatnika nie zawsze oznacza obowiązek zapłaty podatku. Ustawodawca określił bowiem kwotę wolną od obciążeń, która począwszy od 1 stycznia 2008 r. jest stała (nieuzależniona tak jak poprzednio od kursu walut) i wynosi 50 000 zł. Zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy o VAT zwalnia się z podatku tych, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła w poprzednim roku tej kwoty.

Zatem dopiero po przekroczeniu 50 000 zł powstaje obowiązek podatkowy. Fakt ten wymaga zgłoszenia we właściwym urzędzie skarbowym. Status podatnika VAT „zwolnionego” zmienia się wówczas w status podatnika VAT „czynnego”.

Przykład

Pan X jest rolnikiem i otrzymał w 2004 r. w spadku 3 ha ziemi rolnej, na której znajdowała się plantacja truskawek. W 2007 r., w związku z brakiem terenów budowlanych w obrębie miasta, posiadany przez niego grunt rolny został przekształcony w budowlany. Ponieważ po przekształceniu wartość gruntu znacznie wzrosła, pan X postanowił go podzielić na działki budowlane i sprzedać. Dwie z nich sprzedał w styczniu 2008 r. za 70 000 zł. Nie musi jednak płacić VAT od tej sprzedaży, ponieważ nie uzyskał statusu podatnika. Wykonana przez niego czynność nie mieści się bowiem w definicji działalności gospodarczej w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o VAT – brak jest przesłanki działania z zamiarem prowadzenia działalności gospodarczej.

Osoby, które mają wątpliwości, czy są podatnikami VAT, czy nie, powinny przeanalizować wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 6 września 2006 r. (I SA/Wr 1254/05). Sąd uznał, że sprzedaż – nawet kilkakrotna – rzeczy z majątku prywatnego, które nie są związane z działalnością gospodarczą oraz nie były nabyte w celu odsprzedaży, nie ma charakteru handlowego. Podatnikiem byłby podmiot, który jest handlowcem i obraca nimi częstotliwie (albo z takim zamiarem). Reasumując, sąd przyznał rację skarżącemu, stwierdzając: „Okoliczność, że podmiot wykonuje czynności wymienione w art. 5 ustawy o VAT (m.in. odpłatną dostawę towarów) nie jest wystarczającą przesłanką do ich opodatkowania podatkiem VAT, bowiem musi działać w charakterze podatnika, a zatem podmiotu wykonującego samodzielnie działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 2. Na marginesie należy zauważyć, że wykorzystywanie majątku prywatnego przez osoby fizyczne stanowi działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 2 zd. 2 ustawy o VAT, jeżeli jest dokonywane w sposób ciągły dla celów zarobkowych”. Także w przytaczanym już w tekście wyroku NSA z 24 kwietnia 2007 r. (I FSK 603/06) czytamy: „Przez pojęcie handel należy rozumieć dokonywanie w sposób zorganizowany zakupów towarów w celu ich odsprzedaży. W ten sposób opodatkowaniu podlega, chociażby jednorazowo, czynność spełniająca kryteria zaliczenia jej do tak rozumianego pojęcia handel, czyli zrealizowana w formie zorganizowanej sprzedaży towaru, poprzedzonej zakupem dokonanym w celu odsprzedaży, wskazująca na zamiar jej kontynuacji w tej formie. Co do zasady, warunkiem uznania danej osoby za podatnika jest jej stałe zaangażowanie w prowadzoną działalność gospodarczą. Tym samym zdaje się uzasadnione twierdzenie, że nie jest podatnikiem VAT osoba fizyczna zaangażowana sporadycznie w dostawę towaru”.

wp