Tak uznał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 10 września 2015 r. (I SA/Po 623/15).

Stan faktyczny

Podatniczka jest współwłaścicielką lokali mieszkalnych i użytkowych. Płaci PIT od najmu. Trzy z lokali mieszkalnych zajmują lokatorzy, wobec których sąd rejonowy orzekł eksmisję. W wyroku orzekającym eksmisję sąd przyznał lokatorom prawo do lokalu socjalnego. W konsekwencji wstrzymał wykonanie eksmisji do czasu, gdy właściwa gmina nie przedstawi lokatorom oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Gmina nie przedstawiła jednak takiej oferty. W związku z tym podatniczka wystąpiła z pozwem przeciwko gminie i ostatecznie otrzymała odszkodowanie.

Podatniczka zapytała, czy odszkodowanie przyznane wyrokiem albo na podstawie ugody sądowej na podstawie art. 18 ust. 5 ustawy o ochronie praw lokatorów w związku z art. 417 oraz 361 i 363 kodeksu cywilnego jest wolne od PIT. Sama uważała, że tak. Jej zdaniem zwolnienie przysługuje jej na mocy art. 21 ust. 1 pkt 3, względnie pkt 3b ustawy o PIT. Podatniczka zwracała uwagę, że odszkodowanie z art. 18 ust. 5 ustawy o ochronie praw lokatorów należy się wówczas, gdy zadania publiczne polegające na zapewnieniu opieki socjalnej i na zapobieganiu bezdomności danego lokatora, administracja publiczna – z powodu braku wolnych lokali socjalnych – przerzuca na barki właściciela lokalu mieszkalnego. W praktyce oznacza to dla właściciela długotrwałe odjęcie służącego mu prawa własności ze względu na realizację celu publicznego.

Fiskus nie potwierdził tego stanowiska. Zauważył, że na podstawie przepisów, na które powołuje się podatniczka, objęte zwolnieniem są tylko te odszkodowania, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych do nich. Oznacza to, że zwolnienie nie obejmuje wszystkich odszkodowań, ale tylko te, których wysokość lub zasady ustalania zostały określone wprost w stosownych przepisach prawa. W ocenie organu, gdy wysokość lub zasady ustalania odszkodowania nie wynikają wprost z odrębnych ustaw lub aktów wykonawczych wydanych na podstawie tych odrębnych ustaw, a podstawą ich otrzymania jest wyrok lub ugoda sądowa, wówczas odszkodowanie takie korzysta ze spornego zwolnienia.

Urzędnicy podkreślali, że art. 18 ust. 5 ustawy o ochronie praw lokatorów reguluje jedynie możliwość wystąpienia o odszkodowanie. Nie określa natomiast wprost wysokości odszkodowania, a także nie wskazuje zasad jego ustalania. Odszkodowanie wypłacane właścicielowi lokalu z tytułu niedostarczenia lokalu socjalnego nie korzysta więc ze zwolnienia wynikającego z art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT. Co więcej, odszkodowanie to dotyczy jedynie utraconych korzyści. Dotyczy bowiem korzyści, które właściciel lokalu mógłby osiągnąć, gdyby bez przeszkód mógł dysponować swoją własnością. W konsekwencji, zdaniem urzędników, otrzymane odszkodowanie nie może również zostać zwolnione na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy. Ostatecznie fiskus uznał, że kwoty uzyskane z tytułu odszkodowania należy zakwalifikować do przychodu z innych źródeł.

Rozstrzygnięcie

Podatniczka zaskarżyła interpretację, ale przegrała. Sąd w Poznaniu zauważył, że opisany stan nie wskazuje, że wysokość spornego odszkodowania lub zasady jego ustalania wynikają wprost z ustawy lub aktów wykonawczych wydanych na ich podstawie. Odszkodowanie ustalone jest każdorazowo przez sąd, na podstawie opinii biegłego rzeczoznawcy. Zdaniem sądu fiskus prawidłowo wywiódł, że art. 18 ust. 5 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego reguluje jedynie możliwość wystąpienia o odszkodowanie. Nie określa natomiast wprost wysokości odszkodowania, a także nie wskazując zasad jego ustalania. Zatem odszkodowanie wypłacane właścicielowi lokalu z tytułu niedostarczenia lokalu socjalnego nie korzysta ze zwolnienia z art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT. WSA podzielił także argumentację urzędników co do zakresu zwolnienia z art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT.

Zdaniem sędziów za odmową prawa do zwolnienia w przypadku skarżącej przemawia także wykładnia celowościowa. Trudno bowiem znaleźć jakiekolwiek racjonalne uzasadnienie dla sytuacji, w której przychód osiągany z tytułu najmu mieszkań jest opodatkowany, podczas gdy odszkodowanie stanowiące w istocie jego ekwiwalent miałoby być zwolnione z opodatkowania.

—oprac. Aleksandra Tarka

Zdaniem eksperta

Andrzej Dzidowski, prawnik w kancelarii Kurpisz i Ziobrowski Adwokacka sp.p.

Zwolnieniem z podatku są objęte te odszkodowania, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw. Ponadto gdy wysokość lub zasady ustalania odszkodowania nie wynikają wprost z odrębnych ustaw, a podstawą ich otrzymania jest wyrok, wówczas odszkodowanie także korzysta ze zwolnienia od podatku, z wyjątkiem odszkodowań wprost wymienionych w tym przepisie (np. dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu nie wyrządzono szkody). W praktyce zwolnienie obejmuje zatem tylko odszkodowania lub zadośćuczynienia za tzw. szkodę rzeczywistą, czyli poniesione straty, a nie dotyczy utraconych korzyści.

W komentowanym wyroku sąd uznał, że wypłacone odszkodowanie przyznane wyrokiem nie jest odszkodowaniem za poniesioną stratę, a jedynie odszkodowaniem w zakresie utraconych korzyści, które właściciel lokalu mógłby osiągnąć, gdyby bez przeszkód mógł dysponować swoją własnością. W konsekwencji uznano, że otrzymane od miasta odszkodowanie nie podlega zwolnieniu z opodatkowania. Podobne stanowisko zajmują organy podatkowe w innych interpretacjach (np. interpretacja Izby Skarbowej w Poznaniu z 27 lutego 2015 r., ILPB2/415-1178/14-2/WM).

Dodatkowo sąd  zauważył, że nie byłoby żadnego uzasadnienia dla sytuacji, w której przychód osiągany z tytułu najmu mieszkań był opodatkowany podatkiem dochodowym od osób fizycznych, podczas gdy odszkodowanie stanowiące w istocie jego ekwiwalent miałoby być zwolnione z opodatkowania.

Na marginesie należy zwrócić również uwagę, że niedawno w podobnej sprawie WSA w Krakowie (I SA/Kr 1254/15) stwierdził, że właściciel, któremu gmina zapłaci odszkodowanie za niedostarczenie lokatorom mieszkania zastępczego, uzyskuje przychód z innych źródeł, a nie przychód z najmu. W konsekwencji właściciel otrzymujący odszkodowanie nie może opodatkować go ryczałtem według stawki 8,5 proc., zapłaci natomiast podatek według stawek 18 i 32 proc.