Pozwalają mu na to przepisy ordynacji podatkowej (op), a konkretnie jej art. 41.

Zgodnie z nim Skarbowi Państwa (a także jednostkom samorządu terytorialnego reprezentowanym przez właściwe organy podatkowe) przysługuje zastaw skarbowy z tytułu zobowiązań podatkowych powstających z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, a także zaległości podatkowych stanowiących ich dochód oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości.

Wolno go ustanowić na wszystkich rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych stanowiących własność podatnika (lub współwłasność łączną podatnika i jego małżonka).

Przepisy stawiają jednak warunek, aby wartość poszczególnych rzeczy lub praw wynosiła w dniu ustanowienia zastawu co najmniej 11 500 zł (kwota podana w obwieszczeniu ministra finansów z 6 sierpnia 2010 r., MP nr 59, poz. 781). Jeśli dana rzecz przedstawia niższą wartość, nie może być przedmiotem zastawu.

Na tym jednak nie koniec. Zastawu nie można ustanowić na rzeczach lub prawach majątkowych niepodlegająych egzekucji oraz mogących być przedmiotem hipoteki.

Zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym nie podlegają m.in. narzędzia i inne przedmioty (a więc np. maszyny) niezbędne do pracy zarobkowej wykonywanej osobiście przez zobowiązanego, z wyłączeniem środka transportu, oraz surowce niezbędne do tej pracy na okres siedmiu dni czy odszkodowania otrzymane z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych.

Warto też pamiętać, że zastaw skarbowy nie może być ustanowiony po ogłoszeniu upadłości. Z art. 81 prawa upadłościowego i naprawczego (DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1361 ze zm.) wynika, że po ogłoszeniu upadłości (z pewnymi wyjątkami) nie można obciążyć składników masy upadłości zastawem skarbowym w celu zabezpieczenia wierzytelności, chociażby powstała ona przed ogłoszeniem upadłości.

Potwierdza to również interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 16 lutego 2009 r. (IBPBI/2/423-1162/08/AM).

Zastaw powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych. Urząd skarbowy ma obowiązek zawiadomienia zastawcy, czyli podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osoby trzeciej odpowiadającej za zaległości podatkowe, o wpisie do rejestru (a także o wykreśleniu zastawu z tego rejestru).

Zastaw skarbowy wpisany wcześniej ma pierwszeństwo przed tym wpisanym później. Dodatkowo jest skuteczny wobec każdego kolejnego właściciela przedmiotu zastawu i ma pierwszeństwo przed jego wierzycielami osobistymi. W praktyce oznacza to tyle, że fiskus może zaspokoić się z przedmiotu zastawu bez względu na zmianę jego właściciela.

To ważna informacja zwłaszcza dla osób, które kupują (lub zamierzają kupić) przedmioty mogące być przedmiotem zastawu. Aby uchronić się przed odpowiedzialnością za cudze zobowiązania podatkowe, warto postarać się – zanim transakcja dojdzie do skutku – o wypis z rejestru informujący o tym, czy dana rzecz jest takim zastawem obciążona.

W dokumencie takim, poza informacją o obciążeniu rzeczy lub prawa zastawem, znajdzie się również informacja o wysokości zabezpieczonego w ten sposób zobowiązania podatkowego lub zaległości podatkowej.

Wypis taki wydawany jest na wniosek zainteresowanego  - patrz wzór. Wydaje go organ prowadzący rejestr, czyli naczelnik urzędu skarbowego właściwy miejscowo dla podatnika, którego rzeczy lub prawa majątkowe zostały obciążone zastawem.

Zobacz

wzór wniosku o wydanie wypisu z rejestru zastawów skarbowych

Jest też Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych prowadzony przez ministra finansów, który zawiera dane z rejestrów prowadzonych przez poszczególnych naczelników urzędów skarbowych.

Za wypis z rejestru trzeba oczywiście zapłacić. Ile, zależy od tego, z którego rejestru będzie wydawany. Jeśli z rejestru prowadzonego przez naczelnika urzędu skarbowego – opłata wynosi 20 zł, jeśli jednak z centralnego rejestru – trzeba zapłacić już 50 zł (stawki określone w rozporządzeniu ministra finansów z 24 grudnia 2002 r.; DzU nr 240, poz. 2068 ze zm.).

Choć ten drugi wypis jest droższy, podatnik oszczędza czas. To dlatego  że zwalnia on z konieczności poszukiwania organów podatkowych, które mogły określoną rzecz lub prawo obciążyć zastawem skarbowym. Daje też większą gwarancję,  w centralnym rejestrze ujawniane są przecież dane z całego kraju.

Aby właściwy organ podatkowy mógł wpisać zastaw do rejestru, najpierw musi być decyzja podatkowa. Wpis dokonywany jest bowiem na jej podstawie. W myśl art. 44 op chodzi o doręczoną decyzję:

- ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego,

- określającą wysokość zobowiązania podatkowego,

- określającą wysokość odsetek za zwłokę,

- o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,

- o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej,

- o odpowiedzialności spadkobiercy,

- określającą wysokość zwrotu podatku.

Podstawą wpisu zastawu może być również deklaracja podatkowa, jeżeli wykazane w niej zobowiązanie podatkowe nie zostało wykonane (w odniesieniu do zobowiązań podatkowych powstających z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże taki skutek).

Wpis zastawu skarbowego nie jest możliwy wcześniej niż po upływie 14 dni od upływu terminu płatności zobowiązania podatkowego.

Zastaw skarbowy wygasa z mocy prawa z dniem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego (bo nie może istnieć bez wierzytelności, którą zabezpieczał) albo z dniem egzekucyjnej sprzedaży przedmiotu zastawu. Zastaw wygasa także z dniem wykreślenia wpisu z rejestru.

Przepisy op ograniczają możliwość wystąpienia o wykreślenie z rejestru jedynie do sytuacji, gdy rzecz lub prawo obciążone zastawem skarbowym nie stanowiły własności zastawcy. W myśl

art. 42a op  wykreślenie następuje, jeżeli rzecz lub prawo obciążone zastawem skarbowym w dniu jego uprawomocnienia nie stanowiły własności podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osoby trzeciej odpowiadającej za zobowiązania podatkowe.

Wniosek taki należy złożyć w ciągu siedmiu dni od dnia, w którym osoba powołująca się na swoje prawo własności powzięła wiadomość o ustanowieniu zastawu. Może z nim wystąpić np. osoba, której rzecz została obciążona zastawem, mimo że nie odpowiada  za zobowiązania podatkowe jako osoba trzecia.

Czytaj więcej tekstów z konkursu: Moneta Aurea

 

Więcej informacji o zastawie skarbowym