Zgodnie z przepisami obowiązującymi od 2 stycznia 2016 r. pracownik wychowujący przynajmniej jedno dziecko do lat 14 ma prawo w roku kalendarzowym do płatnego zwolnienia od pracy w wymiarze dwóch dni kalendarzowych. Nowy przepis, w przeciwieństwie do dawnych zasad, daje rodzicom większą elastyczność w zakresie wybierania tego uprawnienia. Mogą oni bowiem wykorzystać dwa dni w formie dosłownej lub godzinowej – co daje 16 godzin. Również osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy mają prawo do dwóch dni opieki, ale już nie do 16 godzin, lecz do liczby godzin pomniejszonych proporcjonalnie do wymiaru zatrudnienia.
Pracownik ma prawo zdecydować, w jakiej formie chce zwolnienie na opiekę. Swoją decyzję powinien zakomunikować pracodawcy przy składaniu pierwszego wniosku o zamiarze skorzystania z wolnego. Co istotne, szef nie może ograniczać pracownikom możliwości wyboru, np. wskazując jeden tryb dogodny z punktu widzenia jego potrzeb organizacyjnych. Nawet gdyby z wewnątrzzakładowych regulacji wynikał tylko jeden możliwy sposób skorzystania z opieki, ta zasada nie będzie obowiązywać pracowników jako sprzeczna z przepisami rangi ustawowej, które dopuszczają dwa tryby.
Regulacja mówi, że pracownik powinien zadeklarować, jak będzie korzystał ze swojego uprawnienia, w pierwszym wniosku o opiekę. Czy to oznacza, że musi określić tylko jeden tryb – w dniach lub w godzinach, czy też może w nim wskazać, że np. najpierw wykorzysta jeden dzień, a pozostały czas w formie godzinowej?
Warto tu zwrócić uwagę na sformułowanie w przepisie „o sposobie wykorzystania". Może to sugerować, że pracownik ma prawo wyboru tylko jednego trybu wykorzystania opieki i będzie on wiążący przez cały rok. Uwzględniając jednak charakter tego uprawnienia i potrzebę zapewnienia jego należytej elastyczności, wydaje się, że nie ma przeciwwskazań do zadeklarowania w pierwszym wniosku mieszanej formy wykorzystywania tego wolnego. Pracownik musi to jednak jasno wyartykułować, z góry wnosząc o udzielenie pierwszej części uprawnienia. W takim wypadku można przyjąć, że ma prawo zwrócić się o udzielenie dnia wolnego we wskazanym terminie jednocześnie informując pracodawcę, że pozostałą część opieki wykorzysta w godzinach.
Zrozumiałe jest, że pracodawca chce mieć od zatrudnionych jak najwięcej informacji przydatnych do optymalnego rozplanowania pracy w poszczególnych tygodniach czy miesiącach. Wyrazem tego jest np. tworzenie planu urlopów, który pozwala racjonalnie zarządzać załogą w sezonie urlopowym. W praktyce nie można wykluczyć sytuacji, że szef będzie oczekiwał od pracowników zadeklarowania na początku roku również sposobu wykorzystania wolnego na opiekę. To jednak niedopuszczalne. Rodzic może złożyć wniosek o udzielenie opieki w dowolnej części roku, wskazując w nim jednocześnie deklarację co do sposobu korzystania ze swojego uprawnienia.
W praktyce może powstać wątpliwość, czy strony są bezwzględnie związane wskazanym przez pracownika sposobem wykorzystania dni wolnych na opiekę. Przepisy nie przewidują w sposób bezpośredni możliwości zmiany zdania w trakcie roku. Należy więc uznać, że tylko od decyzji pracodawcy zależy, czy rodzic będzie mógł dokonać zmiany pierwotnie zadeklarowanego wyboru. Ta zasada działa jednak w dwie strony. Pracodawca może, powołując się na swoje potrzeby, zasugerować podwładnemu modyfikację przyjętego sposobu skorzystania z opieki. Ale wtedy decyzja należy do rodzica.
Autor jest prawnikiem, ekspertem prawa pracy
