Prokura łączna z członkiem zarządu nie jest dopuszczalna

Tak uznał Sąd Najwyższy w uchwale z 30 stycznia 2015 r., III CZP 34/14.

Pierwszy prezes Sądu Najwyższego wniósł o rozstrzygnięcie przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego zagadnienia prawnego, czy możliwy jest wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, w rubryce „Prokurenci", jednego prokurenta z jednoczesnym zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki. W uzasadnieniu wskazał, że z sondażu przeprowadzonego w dziewięciu wybranych okręgach sądowych wynika, iż wykładnia przepisów o prokurze zawartych w Kodeksie cywilnym jest niejednolita. W postanowieniach niektórych sądów rejestrowych dopuszczalność wpisu prokury udzielonej jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu, nie jest kwestionowana, natomiast sądy innych okręgów odmawiają wpisu takiej prokury. Zdarzają się także, w tym samym okręgu, zarówno postanowienia odmawiające wpisu takiej prokury, jak i dopuszczające jej wpis.

Pierwszy prezes Sądu Najwyższego podkreślił również, że problem dopuszczalności udzielenia prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu, wywołuje wątpliwości także w doktrynie, której głosy są wyraźnie podzielone.

Sąd Najwyższy w składzie 7-osobowym podjął uchwałę, w której stwierdził, że wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu (tzw. „prokura łączna mieszana (nieprawidłowa)" lub „prokura łączna z członkiem zarządu"), nie jest dopuszczalny.

Sąd Najwyższy zauważył między innymi, że przepisy Kodeksu cywilnego nie przewidują prokury łącznej z członkiem zarządu – nie ma zatem podstaw prawnych do ustanowienia takiej prokury, nie jest także dopuszczalne ustanowienie prokury łącznej mieszanej (nieprawidłowej) w drodze analogicznego stosowania art. 205 i 373 Kodeksu spółek handlowych.

Joanna Górniak, radca prawny w poznańskim biurze Rödl & Partner

Prokurent jest, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, szczególnym pełnomocnikiem przedsiębiorcy podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. O ile przepis szczególny nie stanowi inaczej, nie można prokury ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich.

Kodeks cywilny przewiduje także, że prokura może być udzielona kilku osobom łącznie (prokura łączna) lub oddzielnie (prokura samoistna). Prokurent samoistny może działać za przedsiębiorcę indywidualnie. Natomiast prokurent łączny jest ograniczony tym, że nie może działać skutecznie indywidualnie, lecz musi współdziałać z drugim prokurentem łącznym (lub większą liczbą prokurentów w przypadku ich ustanowienia). Możliwe jest również ustanowienie prokury oddziałowej, ograniczonej do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.

Wskazać należy, że SN we wcześniejszej swojej uchwale – tj. w uchwale w składzie 3 sędziów z 27 kwietnia 2001 r. (III CZP 6/01), pomimo braku jednoznacznego sformułowania w k.c., stwierdził, że dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub wspólnikiem. Tego rodzaju prokura co prawda nie jest przewidziana wprost w przepisach, niemniej stosować do niej należy – na zasadzie analogii – przepisy odnoszące się do prokury łącznej.

Wobec tego ostatnia uchwała Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2015 r., zmienia dotychczasową linię orzeczniczą Sądu Najwyższego, nie rozstrzygając jednak wielu wątpliwości w tak bardzo istotnej dla obrotu prawnego kwestii, jaką jest możliwość ustanowienia prokury łącznej z członkiem zarządu.

Otóż orzekając o niedopuszczalności ustanawiania omawianej prokury (na marginesie wskazać należy, że przyjęta w ww. uchwale wykładnia obowiązuje „pro futuro od chwili jej podjęcia"), Sąd Najwyższy stwierdził, że możliwość dopuszczenia prokury łącznej mieszanej może de lege lata wynikać tylko z umowy spółki lub statutu. Według SN – tylko taka prokura łączna mieszana jest dopuszczalna na tle przepisów k.c. i k.s.h., gdyż o sposobie reprezentacji spółki może bowiem decydować ustawa lub oparty na niej statut (umowa spółki), a nie oświadczenie woli członków zarządu spółki. Wobec tego pojawia się pytanie – czy Sąd Najwyższy – pomimo orzeczenia o niedopuszczalności ustanawiania prokury łącznej z członkiem zarządu – zostawił przedsiębiorcom „furtkę" do ustanawiania takiej prokury poprzez odpowiednią zmianę umowy spółki w zakresie reprezentacji.

Kolejną niewiadomą jest, czy sądy rejestrowe będą wpisywały w taki sposób ustanowioną prokurę. Istnieje bowiem duża niepewność co do przyszłego podejścia sądów rejestrowych w tym zakresie ponieważ uchwała SN z 30 stycznia 2015 r. (III CZP 34/14) nie posiada mocy zasady prawnej, a więc nie jest wiążąca dla innych sądów, co oznacza, że nie muszą się one do niej stosować. W rezultacie stanowisko SN wyrażone w uchwale z 30 stycznia 2015r. rodzi szereg wątpliwości praktycznych i prawnych.