Ma ono charakter współuczestnictwa materialnego jednolitego koniecznego, z którego wynika, że cofnięcie pozwu przez jednego ze wspólników wymaga dla swej skuteczności zgody pozostałych wspólników, którzy żądają wyłączenia.

Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 lutego 2014 r., V CSK 156/13.

Powodowie (większościowi wspólnicy spółki z o.o.) wnieśli powództwo o wyłączenie pozwanej (również wspólniczki spółki z o.o.) z tej spółki. Następnie jeden z powodów złożył pismo procesowe, w którym cofnął powództwo bez zrzeczenia się roszczenia, uzasadniając to jego bezzasadnością i sprzecznością z interesem spółki z o.o. oraz z interesem pozwanej. Pełnomocnik pozwanej wyraził zgodę na cofnięcie powództwa.

Wobec cofnięcia powództwa przez jednego ze wspólników sąd okręgowy oddalił powództwo w całości, uzasadniając to treścią art. 266 kodeksu spółek handlowych. Drugi wspólnik, który nie cofnął powództwa, złożył apelację od wyroku sądu okręgowego. Rozpoznając apelację, sąd apelacyjny wskazał na współuczestnictwo konieczne jednolite po stronie powodowej (art. 72 § 2 kodeksu postępowania cywilnego), co oznacza na gruncie art. 266 k.s.h. konieczność występowania w sprawie wszystkich wspólników. Przyznając skuteczność cofnięcia pozwu przez jednego z powodów (wspólnika) bez uzyskania zgody drugiego wspólnika, a za zgodą pozwanego, należało, zdaniem sądu II instancji, umorzyć postępowanie wobec drugiego wspólnika, który pozostał w sporze. Sąd apelacyjny zmienił więc w tym zakresie wyrok sądu I instancji oraz oddalił dalej idącą apelację powoda, który nie cofnął powództwa. Powód ten wniósł skargę kasacyjną, którą Sąd Najwyższy uznał za zasadną, przyjmując, że cofnięcie pozwu przez jednego ze wspólników nie powinno spowodować niemożliwości rozpoznania istoty sprawy co do dalszego uczestnictwa pozwanego, jako wspólnika, w spółce z o.o., jeżeli drugi wspólnik nadal popiera powództwo wniesione pierwotnie wspólnie przez niego i przez pierwszego wspólnika. Takie cofnięcie mogłoby być skuteczne i prowadzić do umorzenia postępowania w sprawie tylko w razie wyrażenia woli przez obu wspólników o cofnięciu pozwu.

Aleksander Adamus

radca prawny w krakowskim biurze Rödl & Partner

Artykuł 266 § 1 k.s.h. daje wspólnikom spółki możliwość złożenia powództwa przeciwko innemu wspólnikowi o wyłączenie go ze spółki z ważnych przyczyn dotyczących tego wspólnika. Warunkiem złożenia takiego powództwa jest to, aby wszyscy pozostali wspólnicy posiadający więcej niż połowę udziałów w spółce wspólnie wystąpili z tym żądaniem. Celem cytowanego przepisu jest ochrona zarówno wspólników, jak i kontrahentów oraz wierzycieli spółki przed negatywnymi skutkami działań podejmowanych przez niekompetentnego wspólnika, które mogą szkodzić interesom spółki.

Należy się zgodzić z poglądem Sądu Najwyższego, że pomiędzy wspólnikami żądającymi wyłączenia jednego ze wspólników ze spółki zachodzi współuczestnictwo materialne jednolite i zarazem konieczne.

Z tego względu, jak wskazuje SN, zastosowanie będzie miał m.in. art. 73 k.p.c., zgodnie z którym każdy współuczestnik działa w imieniu własnym (§ 1).

Przy czym jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok ma dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo jednolite), czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec niedziałających (§ 2 zd. 1), jednak do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzebna jest zgoda wszystkich współuczestników (§ 2 zd. 2). Zastosowanie będzie miał także art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c., który stanowi, że kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiotem sporu są prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne).

Z kolei art. 72 § 2 k.p.c. stanowi, że jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może się toczyć tylko łącznie (współuczestnictwo konieczne), to § 1 tego artykułu stosuje się także do osób, których udział w sprawie uzasadniałby rozpoznanie sprawy w postępowaniu odrębnym. Z tych regulacji wynika, że do skuteczności cofnięcia pozwu przez jednego współuczestnika, także w razie niezrzeczenia się przez niego roszczenia, konieczne jest uzyskanie zgody wszystkich pozostałych współuczestników. Stanowisko takie dominuje w doktrynie i orzecznictwie na tle różnego rodzaju spraw, w których występuje współuczestnictwo jednolite, a zarazem konieczne. W omawianej sprawie występowało współuczestnictwo jednolite, a zarazem konieczne po stronie powodowej, natomiast cofnięcia pozwu dokonał jeden z powodów bez zgody drugiego, przy czym nie zrzekł się roszczenia.

Zdaniem Sądu Najwyższego zarówno wniesienie, jak i cofnięcie pozwu ma charakter czynności zarówno procesowej, jak i materialnoprawnej. Skutek materialnoprawny nie może zostać zniweczony przez działania jednego z powodów, które mogą naruszać interesy pozostałych współuczestników. Jak wskazuje SN, cofnięcie pozwu przez jednego ze wspólników nie niweczy podstawy wniesienia pozwu, czyli istnienia po stronie pozostałego wspólnika ważnych przyczyn uzasadniających wyłączenie go ze spółki. Sąd Najwyższy przyjął, że w chwili wniesienia pozwu zarówno jeden, jak i drugi wspólnik działali świadomie i w zamiarze odwołania trzeciego wspólnika z przyczyn leżących po jego stronie. Jako że w chwili wniesienia powództwa przesłanki przedmiotowe wynikające z art. 266 k.s.h. zostały spełnione, cofnięcie powództwa przez jednego ze wspólników nie może skutkować bezprzedmiotowością całego powództwa. Takie ograniczenie samodzielności jednego ze współuczestników procesu w przypadku, kiedy zachodzi współuczestnictwo jednolite i zarazem konieczne, znajduje podstawę w art. 73 k.p.c. Przyjęcie przeciwnej interpretacji pozwoliłoby na wydanie w tej samej sprawie różnych rozstrzygnięć w stosunku do różnych współuczestników (umorzenie postępowania wobec jednego oraz wyrok oddalający powództwo wobec drugiego, bez merytorycznego rozpoznania sprawy), co jest nie do pogodzenia z istotą współuczestnictwa jednolitego. Pogląd SN zasługuje zatem na pełną aprobatę.