Tak uznał Sąd Najwyższy w uchwale z 11 września 2014 r., III CZP 53/14.
Powód zawarł z pozwanym umowę pożyczki, której spłata miała być dokonywana w ratach. W razie opóźnienia pozwany zobowiązany był uiścić odsetki w wysokości ustalonej według zmiennej stopy przez zarząd powoda. Odsetki te zostały ustalone na podstawie oprocentowania kredytu lombardowego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski.
Pozwany nie uiszczał należnych rat w terminie, wobec czego powód skorzystał z przysługującego mu uprawnienia do wypowiedzenia umowy. W efekcie 26 września 2011 r. wszystkie roszczenia z tytułu pożyczki w postaci niespłaconych rat oraz odsetek za opóźnienie stały się wymagalne. Powód wystąpił z powództwem o zapłatę tych należności.
Sąd rejonowy uwzględnił powództwo i zasądził kwotę niespłaconej należności głównej wraz z odsetkami do dnia wydania wyroku. Natomiast żądanie w zakresie odsetek od dnia wyrokowania do dnia zapłaty oddalił i stwierdził, iż w chwili orzekania nie jest możliwe ustalenie wysokości należnych odsetek, gdyż zależy ona od rozmiaru opóźnienia oraz od zmiennego oprocentowania.
Powód wniósł apelację, żądając zasądzenia odsetek za okres po wydaniu wyroku. Sąd okręgowy, rozpatrując ją, miał wątpliwości co do dopuszczalności zasądzenia odsetek za opóźnienia w spełnieniu świadczenia w sytuacji, w której strony w drodze czynności prawnej określiły zmienną stopę oprocentowania zależną od wysokości stopy kredytu lombardowego, i przedstawił powyższe zagadnienie Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
SN stwierdził, że dopuszczalne jest zasądzenie przez sąd odsetek w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas opóźnienia po wydaniu wyroku uwzględniającego roszczenie o to świadczenie do dnia zapłaty. Jest to możliwe także wówczas, gdy odsetki mają stopę zmienną, ale uzależnioną od czynników obiektywnych, eliminujących swobodę interpretacji oraz umożliwiających wyliczenie stopy odsetek w drodze prostych działań arytmetycznych. Stopa kredytu lombardowego NBP jest parametrem niezależnym od woli stron i całkowicie obiektywnym. Tym samym dopuszczalne jest orzeczenie o odsetkach za czas opóźnienia powstałego po wydaniu wyroku zasądzającego to świadczenie, także wtedy, gdy wysokość odsetek została określona na podstawie stopy kredytu lombardowego NBP.
Karolina Sieraczek, radca prawny we wrocławskim biurze Rödl & Partner
W postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada, zgodnie z którą podstawą wydania wyroku jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 kodeksu postępowania cywilnego). Chodzi przy tym zarówno o stan prawny, jak i faktyczny w danej sprawie. Roszczenie może być zasądzone także wówczas, gdy stało się wymagalne dopiero w toku sprawy (najpóźniej do momentu zamknięcia rozprawy). Wyjątek od powyższych reguł ustanawia art. 190 k.p.c., według którego można dochodzić przyszłych, powtarzających się świadczeń, jeżeli nie sprzeciwia się temu treść łączącego strony stosunku prawnego. Regulacja ta oznacza, że w określonych przypadkach dopuszczalne jest uwzględnienie przez sąd roszczenia, które stanie się wymagalne dopiero po wydaniu wyroku. Przepis ten znajduje zastosowanie wyłącznie do świadczeń przyszłych (a więc niewymagalnych w chwili wyrokowania), o charakterze periodycznym (okresowym), takich jak alimenty czy renty. Takim okresowym świadczeniem są również odsetki za opóźnienie (art. 481 kodeksu cywilnego).
Strony mogą określić w zawartej przez nie umowie stopę odsetek za opóźnienie. Jeżeli jednak stopa tych odsetek nie zostanie z góry oznaczona, obowiązują odsetki ustawowe. Obecnie odsetki ustawowe wynoszą 8 proc. w stosunku rocznym. Wierzytelność może być oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, ale nie może ona przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego w stosunku rocznym (są to odsetki maksymalne – obecnie wynoszą 12 proc.).
Zgodnie z utrwaloną praktyką sądową, opartą na art. 190 k.p.c., dopuszczalne jest zasądzenie przez sąd na rzecz powoda odsetek za okres opóźnienia powstałego po wydaniu wyroku do dnia zapłaty. Praktyka ta dotyczy odsetek, których stopa jest stała, choćby ich łączna kwota nie była możliwa do określenia w chwili wyrokowania. Dzięki tej praktyce wierzyciel nie musi oczekiwać na powstanie roszczenia o odsetki za późniejsze okresy i na tej podstawie wytaczać kolejnych powództw tylko o te roszczenia bądź też sukcesywnie rozszerzać powództwa w sprawie będącej w toku.
Takie względy przemawiają za dopuszczalnością orzekania o odsetkach należnych za okres opóźnienia pomiędzy datą wydania wyroku a dniem spełnienia świadczenia również wtedy, gdy mają one stopę zmienną. SN zastrzegł jednak, że w takim przypadku zmiana takiej stopy powinna być uzależniona od czynników obiektywnych, co eliminuje jakąkolwiek swobodę interpretacyjną w tej kwestii oraz umożliwia ustalenie stopy odsetek w drodze nieskomplikowanych obliczeń opartych na ściśle określonych parametrach. W komentowanej sprawie strony uzależniły wysokość odsetek od stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego, a więc od parametru określającego cenę, w której bank centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych. Parametr ten jest czynnikiem możliwie najbardziej obiektywnym i niezależnym od woli stron umowy. Ustala go bowiem umocowany konstytucyjnie centralny bank państwa. Wysokość stopy lombardowej, obok wysokości innych stóp procentowych, jest publicznie ogłaszana w Dzienniku Urzędowym Narodowego Banku Polskiego oraz na stronie internetowej (www.nbp.pl), w związku z czym jest ona powszechnie znana i nie może być skutecznie kwestionowana przez strony umowy.
W świetle tego w pełni należy się zgodzić z poglądem zaprezentowanym w komentowanej uchwale SN. Pogląd ten nie dopuszcza bowiem do zasądzenia na rzecz powoda kwoty, której wysokość może być w przyszłości sporna, lecz jedynie umożliwia mu, zgodnie z przepisami procedury cywilnej, dochodzenie przyszłych świadczeń okresowych, które powstały po dacie wydania wyroku, do których zaliczyć należy odsetki za opóźnienie, gdy ich wysokość jest oparta na z góry określonych, obiektywnych kryteriach.
