W prawie karnym rozróżnia się łapownictwo czynne (przekupstwo) i łapownictwo bierne (sprzedajność). Sprawcą tego pierwszego jest ten, kto obiecuje lub wręcza nienależną korzyść majątkową lub osobistą, zaś sprawcą tego drugiego jest ten, kto taką korzyść lub jej obietnicę przyjmuje.

Sprawcą sprzedajności może być nie tylko funkcjonariusz publiczny, ale też osoba pełniąca funkcję publiczną, czyli osoba wykonująca czynności zlecone przez organy władzy, dysponujące środkami publicznymi lub podejmujące decyzje o znaczeniu publicznym.

Rozwijając argumentację w tym kierunku, Sąd Najwyższy orzekł, że podmiotem sprzedajności może być ordynator w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej (uchwała 7 sędziów z 20 czerwca 2001 r., I KZP 5/01, OSNKW 2001, nr 9-10, poz. 71), dyrektor przedsiębiorstwa państwowego (uchwała 7 sędziów z 18 października 2001 r., I KZP 9/01, OSNKW 2001, nr 11-12, poz. 87) oraz prezes spółdzielni mieszkaniowej, jeżeli dysponuje środkami publicznymi (uchwała 7 sędziów z 28 marca 2002 r., I KZP 35/01, OSNKW 2002, nr 5-6, poz. 29).

W sektorze prywatnym

Korupcja jest zjawiskiem, które godzi nie tylko w prawidłowe działanie sądów czy organów administracji publicznej, ale również odnosi się do zachowań w ramach podmiotów niepublicznych. Niedopuszczalność szeregu działań podejmowanych w ramach walki konkurencyjnej stała się podstawą ich penalizacji.

Pozyskiwanie kontrahentów, ograniczanie konkurencji za pomocą różnego rodzaju niedopuszczalnych korzyści, osobistych lub majątkowych, zostało spenalizowane w polskim systemie prawnym i nazwane „korupcją w sektorze prywatnym".

Na gruncie obowiązującego polskiego prawa karnego regulacje w tym zakresie są ujęte w art. 296a kodeksu karnego, który to penalizuje przestępstwo „łapownictwa menedżerskiego" zwane też „łapownictwem gospodarczym", „przekupstwem gospodarczym" lub „korupcją w obrocie gospodarczym".

Wystarczy umowa o dzieło

Wbrew nazwie sprawcą przestępstwa gospodarczego łapownictwa biernego może być zarówno osoba pełniąca funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą, która z racji pełnienia tej funkcji ma kompetencje do podejmowania decyzji wpływających na sposób funkcjonowania tej jednostki, jak i osoba związana z taką jednostką organizacyjną poprzez fakt pozostawania w stosunku pracy, zlecenia czy też umowy o dzieło.

Bezkarność dla dającego

Ustawa karna przewiduje obecnie bezkarność dla osoby dającej łapówkę (art. 296a § 5 k.k.). W razie spełnienia przesłanek z art. 296a § 5 k.k. osoba taka nie podlega karze, co oznacza, że czyn przestaje być karalny, czyli nie jest już uznawany za przestępstwo. Bezkarność jest uzależniona od wystąpienia łącznie trzech elementów:

- przyjęcie korzyści (lub jej obietnicy),

- zawiadomienie przez sprawcę o tym fakcie odpowiednich organów, jak również

- ujawnienie wszelkich istotnych okoliczności przestępstwa.

Takie uregulowanie ma na celu ułatwienie ścigania przestępstwa łapownictwa biernego.

W sferze indywidualnej odpowiedzialności karnej konsekwencje działań korupcyjnych mogą oznaczać konieczność spędzenia za kratami więzienia nawet 12 lat i zapłaty grzywny nawet do miliona osiemdziesięciu tysięcy złotych.

Jednak skazanie osób związanych z przedsiębiorstwem za przestępstwo korupcyjne mające związek z działalnością firmy może oznaczać odpowiedzialność na podstawie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.

Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności w przypadku co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, dopuszczonej do działania w jego imieniu lub interesie za zgodą władz podmiotu zbiorowego lub dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę uprawnioną do podejmowania decyzji w imieniu podmiotu zbiorowego lub wykonywania kontroli wewnętrznej, lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą – ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego.

Ponadto podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności w przypadku organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która nie zapewniała uniknięcia popełnienia czynu zabronionego, podczas gdy mogło je zapewnić zachowanie należytej staranności, wymaganej w danych okolicznościach, przez organ lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego.

Co to jest korzyść

To każdy przyrost majątku, który da się wyrazić w pieniądzu. Będą to oczywiście pieniądze, ale też przedmioty majątkowe oraz korzystne umowy, np. pożyczka udzielona na preferencyjnych warunkach, darowizna, cesja wierzytelności, zwolnienie z długu, wygranie przetargu.

Co jest korzyścią osobistą? To świadczenie o charakterze niemajątkowym, polepszające sytuację osoby, która je uzyskuje, np. obietnica awansu, załatwienia pracy, odznaczenie orderem, wyuczenie zawodu, ograniczenie obowiązków zawodowych, albo przyjęcie na praktykę, wysłanie na zagraniczne stypendium, wykreowanie korzystnego wizerunku w mediach, przyspieszenie wykonania operacji, kontakty seksualne, itp.