Umowa-zlecenie może być odpłatna lub nieodpłatna. Niezależnie jednak od tego, z jaką z nich mamy do czynienia, obydwie strony (czyli zarówno dający zlecenie, jak i przyjmujący je) mogą umowę wypowiedzieć.

Co istotne, art. 746 kodeksu cywilnego mówi, że mogą umowę-zlecenie wypowiedzieć w każdym czasie, czyli tak naprawdę nawet tuż po jej zawarciu, jak i dużo później. To jednak, jakie skutki wywoła wypowiedzenie umowy zależy od tego, która strona umowy, się na to decyduje i czy zlecenie jest odpłatne, czy nieodpłatne.

Skutki zależą od strony

Jeśli na wypowiedzenie zlecenia decyduje się zleceniodawca, powinien zwrócić drugiej stronie, czyli zleceniobiorcy wydatki, które ten poniósł w celu należytego wykonania zlecenia (tzw. uzasadnione wydatki). Dotyczy to każdej umowy, czyli nie tylko odpłatnej, ale również nieodpłatnej.

Gdy w grę wchodzi odpłatne zlecenie i zleceniodawca chce je wypowiedzieć, musi liczyć się z tym, że będzie musiał zapłacić zleceniobiorcy część wynagrodzenia odpowiadającą czynnościom wykonanym już przez niego (czyli nic innego jak część umówionego wynagrodzenia).

Jeśli zaś wypowiedzenie przez zleceniodawcę nastąpiło bez ważnego powodu, jest zobowiązany do zapłaty odszkodowania za szkody, jakie zleceniobiorca poniósł wskutek bezzasadnego wypowiedzenia umowy. Szkodę taką może stanowić np. utracony przez zleceniobiorcę zarobek (zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z 9 czerwca 1972 r., I PR 8/72).

Prawo do wypowiedzenia umowy ma również zleceniobiorca. On również może wypowiedzieć umowę w każdym czasie. Jeśli jednak zlecenie jest odpłatne, a wypowiedział je bez ważnego powodu, to odpowiada za szkodę, którą w wyniku wypowiedzenia umowy poniósł zleceniodawca.

Zleceniobiorca może jednak – nawet gdy sam wypowiada umowę – oczekiwać, że zleceniodawca zwróci mu poniesione wydatki oraz odpowiednią część wynagrodzenia.

Przy nieodpłatnych łatwiej

Z wyplątaniem się z umowy prościej jest wtedy, gdy umowa-zlecenie jest nieodpłatna. Wówczas zarówno zleceniobiorca, jak i zleceniodawca mogą wypowiedzieć ją w każdym czasie, niezależnie od tego, czy z ważnego powodu, czy nie. Na żadnym z nich nie ciąży wówczas obowiązek naprawienia szkody spowodowanej wypowiedzeniem zlecenia bez ważnego powodu (z tym jednak zastrzeżeniem, że zleceniodawca będzie zawsze zobowiązany do zwrotu zleceniobiorcy poczynionych przez niego wydatków, w celu należytego wykonania zlecenia).

Potwierdza to Sąd Najwyższy. W wyroku z 11 września 2002 r. (V CKN 1152/00) stwierdził, że „możność bezwarunkowego rozwiązania umowy-zlecenia przez obydwie strony dotyczy tylko umów zawartych pod tytułem darmym, natomiast w przypadku, gdy przyjmujący zlecenie zobowiąże się wykonać czynność za wynagrodzeniem, rozwiązanie umowy przez wolę stron może nastąpić tylko z ważnych przyczyn.

Jeżeli zdarzy się, że umowa zostanie rozwiązana bez ważnego powodu, stosunek prawny wprawdzie wygasa, a więc takie rozwiązanie jest skuteczne, ale strona, która od umowy odstąpiła bez ważnego powodu, jest zobowiązana dać drugiej odszkodowanie za straty, wynikłe z rozwiązania umowy".

W braku odmiennej umowy zlecenie wygasa natychmiast z chwilą, gdy oświadczenie o wypowiedzeniu dotrze do jego adresata tak, że będzie mógł się zapoznać z jego treścią.

Modyfikacje możliwe, choć nie zawsze

W treści umowy-zlecenia strony mogą modyfikować możliwości wypowiedzenia umowy. W szczególności mogą określić termin, z upływem którego wypowiedzenie zlecenia staje się skuteczne lub też bliżej określić przyczyny uzasadniające wypowiedzenie zlecenia. Nie mogą jednak wyłączyć z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów, bo zabrania tego wyraźnie art. 746 § 3 kodeksu cywilnego.

Innymi słowy, dążąc do nadania umowie-zleceniu większej trwałości, strony mogą ograniczyć możliwość wypowiedzenia, uzależniając jego złożenie od wystąpienia określonych okoliczności. Ograniczenie takie nie pozbawia jednak ani zleceniodawcy, ani zleceniobiorcy uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów w każdym czasie.

Jeżeli zdarzyłoby się, że w treści umowy-zlecenia strony wyłączyłyby z góry uprawnienie do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów, umowa taka byłaby nieważna jedynie w zakresie postanowienia zakazującego wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów.

Wynika tak z wyroku Sądu Apelacyjnego z 4 kwietnia 2000 r. (I ACa 1326/99).

Z orzecznictwa

- W art. 746 k.c. jako regułę wyrażono swobodę stron w jednostronnym spowodowaniu zakończenia stosunku zlecenia bez względu na motywy, jakimi kierował się wypowiadający, jak i swobodę zrzeczenia się przez strony możliwości rozwiązania stosunku zlecenia, a zabroniono jedynie zrzeczenia się z góry możliwości dania wypowiedzenia z ważnych powodów.

Wyrok SN z 23 października 2003 r. (V CK 386/02).

- W umowie o świadczenie usług, do której mają zastosowanie przepisy o wypowiedzeniu zlecenia, dopuszczalne jest określenie przez strony terminu jej wypowiedzenia także z ważnych powodów.

Wyrok SN z 20 kwietnia 2004 r. (V CK 433/03)

.

- Uprawnienie do wypowiedzenia zlecenia ma charakter uprawnienia kształtującego, dlatego trzeba dopuścić możliwość skutecznego zastrzeżenia kary umownej na wypadek skorzystania z tego uprawnienia, jeżeli zostało ono w umowie wyłączone. Dotyczyć to może – co oczywiste – wyłącznie skorzystania z uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z innych powodów aniżeli ważne.

Wyrok SN z 21 sierpnia 2008 r. (IV CSK 202/08).