Przedsiębiorcy, którzy rozpoczynają prowadzenie biznesu zwykle są nastawieni na sukces. Świadomi zagrożeń, trudności i czekających ich zadań, oczekują w jakiejś perspektywie czasu zysków. I nie ma w tym niczego dziwnego. Wszak już sama definicja działalności gospodarczej wyraźnie stanowi, że jest ona prowadzona z nastawieniem na zysk.

Jednak jak pokazuje praktyka, taki optymistyczny scenariusz niestety nie musi się spełnić. Gdy przychody przez dłuższy okres przekraczają wydatki może pojawić się konieczność zamknięcia interesu. Część podmiotów gospodarczych po prostu wyrejestruje się ze stosownego rejestru. Pozostałe muszą jednak przejść przez procedurę opisaną w ustawie z 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej: ustawa).

Właściwość sądu

Przede wszystkim trzeba wiedzieć, że sprawy o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd upadłościowy w składzie trzech sędziów zawodowych. Sądem upadłościowym jest sąd rejonowy – sąd gospodarczy. Pojęcie „sąd upadłościowy" ma charakter stricte funkcjonalny, nie mamy w tym przypadku bowiem do czynienia z odrębną jednostką organizacyjną sądów powszechnych.

Sprawę o ogłoszenie upadłości rozpatruje sąd upadłościowy, właściwy dla zakładu głównego przedsiębiorstwa dłużnika. Powstaje pytanie co się dzieje, gdy dłużnik ma zakłady w obszarach właściwości różnych sądów i trudno ustalić, który z nich jest zakładem głównym.

W takim przypadku właściwy jest każdy z tych sądów. W przypadku, gdy dłużnik nie ma w naszym kraju przedsiębiorstwa, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania albo siedziby dłużnika, a gdy dłużnik nie ma w Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania albo siedziby, właściwy jest sąd, w którego obszarze znajduje się majątek dłużnika.

Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić sam dłużnik lub każdy z jego wierzycieli.

Kto jeszcze

Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć także:

- w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej – każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki;

- w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, które na podstawie odrębnej ustawy posiadają zdolność prawną – każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami;

- w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego – także organ założycielski;

- w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa – także minister właściwy do spraw Skarbu Państwa;

- w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących w stanie likwidacji – każdy z likwidatorów;

- w stosunku do osoby prawnej wpisanej do KRS – kurator ustanowiony na podstawie ustawy o KRS

- w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100 tys. euro – organ udzielający pomocy.

Dwa tygodnie czasu

Obowiązkiem dłużnika jest nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Osoby na których spoczywa ten obowiązek ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku we wskazanym terminie.

We wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnik, do którego nie ma zastosowania art. 492 ust. 3 ustawy, może wnosić także o zezwolenie na wszczęcie postępowania naprawczego. Pod warunkiem jednak, że opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie ma charakteru trwałego, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10 proc. wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika.

Co ważne, zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 16 lutego 2011 r. (sygn. I SA/Bk 646/10), dla określenia stanu niewypłacalności nieistotne jest, czy dłużnik nie wykonuje wszystkich swoich zobowiązań, czy też tylko niektórych z nich, jak też, jaka jest przyczyna niewykonywania zobowiązań.

Ustawa określa obligatoryjne elementy wniosku o ogłoszenie upadłości. Chodzi tu o: imię i nazwisko dłużnika, jego nazwę albo firmę, miejsce zamieszkania albo siedzibę (gdy dłużnikiem jest spółka osobowa lub osoba prawna – reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni, a ponadto w przypadku spółki imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania wspólników odpowiadających za zobowiązania spółki bez ograniczenia).

Określa się też oznaczenie miejsca, w którym znajduje się przedsiębiorstwo lub inny majątek dłużnika, okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie, informację, czy dłużnik jest uczestnikiem podlegającego prawu polskiemu lub prawu innego państwa członkowskiego systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych w rozumieniu ustawy o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (ten element nie jest wymagany we wniosku składanym przez wierzyciela).

Podaje sie też informację, czy dłużnik jest spółką publiczną w rozumieniu przepisów ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych.

Dla określenia stanu niewypłacalności nieistotne jest, czy dłużnik nie wykonuje wszystkich swoich zobowiązań, czy też tylko niektórych z nich, jak też, jaka jest przyczyna ich niewykonywania

Jeżeli dłużnikiem jest przedsiębiorca wpisany do właściwego rejestru, do wniosku należy dołączyć zaświadczenie albo oświadczenie o wpisie do rejestru zawierające oznaczenie jego firmy lub nazwy, formy prawnej, siedziby oraz numeru we właściwym rejestrze. Jeżeli dłużnik jest wnioskodawcą, powinien wskazać w oświadczeniu także osoby uprawnione do jego reprezentowania.

Oświadczenie, o którym mowa powyżej, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia". Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

W przypadku gdy wniosek o ogłoszenie upadłości zgłasza dłużnik, powinien on we wniosku dodatkowo określić, czy wnosi o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu, czy też o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację jego majątku. Ponadto do wniosku dłużnik powinien dołączyć m.in.: aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników, oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku, informację o miejscu zamieszkania reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni.

W sytuacji gdy dłużnik wnosi o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu, wniosek musi zawierać dwa kolejne elementy: propozycje układowe wraz z propozycjami finansowania wykonania układu oraz rachunek przepływów pieniężnych za ostatnie dwanaście miesięcy, jeżeli obowiązany był do prowadzenia dokumentacji umożliwiającej sporządzenie takiego rachunku.

Reguły postępowania

Uczestnikiem postępowania o ogłoszenie upadłości jest każdy, kto złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, oraz dłużnik. Jeżeli ten ostatni nie ma zdolności procesowej i nie działa za niego przedstawiciel ustawowy, a także wtedy, gdy w składzie organów dłużnika będącego osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, zachodzą braki uniemożliwiające ich działanie, sąd upadłościowy ustanawia dla niego kuratora.

Sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym. Może jednak wyznaczyć rozprawę, jeżeli uzna to za konieczne. Sąd ma prawo na posiedzeniu niejawnym przeprowadzić postępowanie dowodowe w całości lub w części także wówczas, gdy wyznaczono rozprawę. Postanowienie w sprawie ogłoszenia upadłości sąd wydaje w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia wniosku. Zażalenie na postanowienie w sprawie ogłoszenia upadłości sąd drugiej instancji rozpoznaje w terminie miesiąca od dnia przedstawienia mu akt sprawy.

Uwaga!

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 5 listopada 2004 r. (III CK 27/04) zażalenie na postanowienie o ogłoszeniu upadłości sąd drugiej instancji rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym.

Wniosek o ogłoszenie upadłości nieodpowiadający wymogom określonym w ustawie lub nienależycie opłacony zwraca się bez wezwania o uzupełnienie lub opłacenie wniosku, jeżeli został on zgłoszony przez wnioskodawcę reprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego. W terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie z przyczyn określonych wniosek ponownie złożony, odpowiadający wymogom ustawowym i należycie opłacony, wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Wniosek o ogłoszenie upadłości jest zwracany jeżeli na skutek braku lub wskazania nieprawidłowego adresu dłużnika lub niewykonania innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.

Uwaga!

W stosunku do dłużnika nie są stosowane przepisy o zwolnieniu z kosztów sądowych. Zażalenie przysługuje na postanowienie sądu kończące postępowanie oraz w przypadkach określonych w ustawie. Od postanowienia sądu drugiej instancji skarga kasacyjna nie przysługuje. Niemożliwe jest także złożenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Jeżeli wniosek został złożony przez wierzyciela w złej wierze, sąd go oddali i obciąży wierzyciela kosztami postępowania. Może także nakazać wierzycielowi złożenie publicznego oświadczenia odpowiedniej treści i formie. W przypadku oddalenia wniosku wierzyciela o ogłoszenie upadłości złożonego w złej wierze, dłużnikowi, a także osobie trzeciej przysługuje przeciwko wierzycielowi roszczenie o naprawienie szkody.

Komentuje Piotr Rogowiecki ekspert Pracodawcy RP

Wiedza o postępowaniu naprawczym jest przydatna nie tylko w przypadku, gdy przedsiębiorca ma kłopoty, lecz także, a może głównie wtedy, gdy nie może się doczekać zapłaty należnych mu pieniędzy. W Polsce pozycja prawna wierzycieli jest trudna i nie chodzi tu tylko o nie najlepsze przepisy.

Przede wszystkim powoli się toczą tryby postępowania sądowego i egzekucyjnego. Nawet korzystny wyrok sądu nie oznacza jeszcze, że przedsiębiorca szybko otrzyma należne mu pieniądze. Dobrze, że Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo Sprawiedliwości podjęły już prace nad dużą nowelizacją Prawa upadłościowego i naprawczego.