To, że pracownica jest w ciąży, nie uchroni jej przed utratą pracy na skutek wygaśnięcia umowy. W tym przypadku nie działają bowiem przepisy dotyczące ochrony zatrudnienia. Wątpliwości budzi jednak prawo takiej kobiety do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Wygaśnięcie umowy o pracę to jeden ze sposobów zakończenia stosunku pracy. Dochodzi do niego w przypadkach określonych w przepisach prawa pracy. Są one zróżnicowane i wiążą się przede wszystkim z niemożliwością kontynuowania zatrudnienia z uwagi na śmierć jednej ze stron stosunku pracy lub na długotrwałą nieobecność zatrudnionego w pracy spowodowaną jego tymczasowym aresztowaniem.

Gdy umrze szef

Z dniem śmierci zatrudniającego, wygasają umowy o pracę z jego pracownikami (art. 63

2

§ 1

kodeksu pracy

). Oznacza to, że w razie śmierci np. osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, z dniem jej zgonu wygasają umowy o pracę zatrudnionych przez nią osób.

Wyjątkowo w razie przejęcia zakładu pracy na zasadach określonych w art. 23

1

k.p. przez nowego pracodawcę, nie dochodzi do wygaśnięcia dotychczasowych umów, a nowy

zatrudniający wstępuje w istniejące stosunki pracy w miejsce zmarłego (art. 63

2

§ 3 k.p.).

Jeżeli jednak nikt nie przejmie zakładu pracy zmarłego, to wraz z wygaśnięciem umów pracownicy nabywają prawo do odszkodowania w wysokości:

- wynagrodzenia za okres wypowiedzenia,

- w przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za dwa tygodnie (art. 63

2

§ 2 k.p.).

Byli pracownicy mogą domagać się wypłaty tego świadczenia od spadkobierców zmarłego pracodawcy.

Ochrona nie działa

W razie wygaśnięcia stosunku pracy nie mają zastosowania przepisy chroniące zatrudnienie kobiet w ciąży. Wynika to z art. 177 § 1 k.p., który nie pozwala pracodawcy wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę.

Przepis ten nie dotyczy jednak zakończenia stosunku pracy wskutek jego wygaśnięcia. Zatem pracownica w ciąży lub na urlopie macierzyńskim nie może powoływać się na wynikającą z niego ochronę, jeśli jej umowa o pracę wygaśnie np. wskutek śmierci pracodawcy lub wraz z upływem trzech miesięcy nieobecności z powodu jej tymczasowego aresztowania.

Przykład

Pan Zygmunt prowadził hurtownię materiałów budowlanych. Zmarł 12 grudnia 2012 r. Po jego śmierci hurtownia została zlikwidowana. Nikt bowiem nie przejął tego zakładu pracy. Zatrudniona w nim pani Agata była wówczas w trzecim miesiącu ciąży.

Mimo to jej umowa o pracę uległa wygaśnięciu z 12 grudnia 2012 r.

Poród na bezrobociu

Mimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu śmierci pracodawcy, pracownica zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego. Wynika to z treści art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.; dalej ustawa zasiłkowa). Wskazuje on, że zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli nastąpiło to w okresie ciąży wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Wygaśnięcie umowy o pracę wskutek śmierci pracodawcy można uznać za ustanie ubezpieczenia wskutek likwidacji pracodawcy. Śmierć osoby fizycznej będącej pracodawcą skutkuje bowiem zlikwidowaniem prowadzonej przez nią firmy. Tym samym była pracownica ma prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Bardziej problematyczne jest natomiast ustalenie, czy będzie ona miała prawo do pieniędzy do dnia porodu, tzw. zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Jak wskazuje art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej, ubezpieczonej będącej pracownicą, z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Jednak rozwiązanie stosunku pracy to co innego niż jego wygaśnięcie. Są to dwie odmienne podstawy ustania zatrudnienia.

Należałoby więc uznać, że z brzmienia tego przepisu wprost wynika, że w razie wygaśnięcia stosunku pracy wskutek śmierci pracodawcy, pracownica w ciąży nie ma prawa do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego do dnia porodu.

Taka literalna interpretacja tego przepisu jest zdecydowanie niekorzystna dla byłej pracownicy, która wskutek wygaśnięcia stosunku pracy zostałaby pozbawiona w czasie ciąży źródła utrzymania. Dlatego też można rozważać, czy nie należałoby posłużyć się w tym przypadku interpretacją celowością, która wskazywałaby na konieczność zapewnienia środków utrzymania takiej osobie w tym szczególnym dla niej okresie.

Wydaje się, że dla usunięcia tych wątpliwości pożądana jest interwencja ustawodawcy rozszerzająca zakres art. 30 ust. 3 ustawy zasiłkowej także o przypadki wygaśnięcia stosunku pracy z powodu śmierci pracodawcy.

Inne przyczyny zakończenia zatrudnienia

Umowa o pracę wygasa również z innych przypadkach. Jak wskazuje art. 66 § 1 k.p., następuje to z upływem trzech miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu jego tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika.

Oznacza to, że w razie, gdy wobec zatrudnionego zastosowano tymczasowe aresztowanie powodujące jego nieobecność w pracy przez okres dłuższy niż trzy miesiące, jego umowa automatycznie wygasa i przestaje wiązać strony. Przy czym czas tych trzech miesięcy tymczasowego aresztu należy liczyć od dnia zatrzymania (art. 265 kodeksu postępowania karnego). Wskazywał na to wyraźnie Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lutego 1997 r. (I PKN 6/97).

Upływ trzymiesięcznego okresu nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania skutkuje także wygaśnięciem stosunku pracy z powołania. Zgodnie bowiem z art. 69 k.p., jeżeli przepisy dotyczące stosunku pracy z powołania nie stanowią inaczej, to stosuje się tutaj przepisy odnoszące się do umowy o pracę na czas nieokreślony. Dotyczy to także przepisów regulujących wygaśnięcie umowy o pracę, a więc również i normy art. 66 § 1 k.p.

Również przepisy szczególne przewidują powody wygaśnięcia stosunku pracy. Dochodzi do tego wskutek np. ustania członkostwa w spółdzielni pracy, które powoduje wygaśnięcie spółdzielczej umowy o pracę (art. 186 § 1 prawa spółdzielczego, DzU z 2003 r. nr 188, poz. 1848). Z kolei umowa zawarta z nauczycielem wygasa z upływem sześciu miesięcy przebywania przez niego w stanie nieczynnym (art. 20 ust. 5c Karty nauczyciela).

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach