Większość przedsiębiorców dąży do tego, żeby ich firma wyróżniała się spośród rynkowych konkurentów nie tylko dzięki wysokiej jakości oferowanych towarów czy usług. Dlatego w swojej działalności posługują się oni niepowtarzalnymi nazwami, sygnują produkty unikalnym logo czy stosują charakterystyczne kompozycje kolorystyczne, które mają być utożsamiane z firmowymi barwami.
Tego rodzaju oznaczenia po czasie zaczynają oddziaływać na wyobraźnię potencjalnych klientów, którzy kojarzą je z określonym przedsiębiorcą. Wtedy dużą wartość może mieć nawet najprostsza nazwa sklepu czy zamieszczane w lokalnej prasie hasło reklamowe. Z tych powodów właściciele firm powinni możliwie wcześnie zastrzegać wyłączne prawo do posługiwania się nimi w obrocie gospodarczym.
Rysunek, ornament
W celu uzyskania ochrony prawnej na oznaczenie przedsiębiorca musi złożyć wniosek do Urzędu Patentowego RP. Zgłoszenie jest następnie badane przez eksperta, który ocenia możliwość zaklasyfikowania danej nazwy, kształtu opakowania czy sloganu jako znaku towarowego. Zgodnie z art. 120 ust. 1 prawa własności przemysłowej jest nim każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli nadaje się ono do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od tego samego rodzaju towarów innego przedsiębiorstwa.
Znakiem towarowym mogą być w szczególności: wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna (w tym forma towaru lub opakowania), a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Do zastrzeżenia w postaci znaków towarowych nadają się też nazwiska osób zgłaszających oraz nazwy firm. Posiadają one bowiem przeważnie cechy indywidualizujące tak przedsiębiorstwo, jak i towar z niego pochodzący.
Indywidualne cechy
Urząd Patentowy nie udziela praw ochronnych na oznaczenia, które nie mogą być znakiem towarowym (m.in. nie można go przedstawić w sposób graficzny, np. zapach) i nie mają dostatecznych znamion odróżniających.
Takich indywidualnych cech nie mają co do zasady oznaczenia, które nie nadają się do odróżniania towarów, dla których zostały zgłoszone lub składają się wyłącznie z elementów mogących służyć w obrocie do wskazania: rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przydatności.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał w wyroku z 20 maja 2009 r. (sygn. akt VI SA/Wa 243/2009),
że oznaczenie „prawdziwe jedzenie" jako znak słowny nie ma dostatecznej zdolności odróżniającej dla artykułów spożywczych.
Jako znak towarowy nie mogą zostać również zastrzeżone oznaczenia, które weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych. Przy ocenie, czy oznaczenie ma dostateczne znamiona odróżniające, urzędnicy muszą zawsze uwzględnić wszystkie okoliczności związane z oznaczaniem nim towarów w obrocie.
Przykładowo, przedsiębiorca nie może uzyskać prawa ochronnego na znak towarowy słowny „klej", bo jest to rodzajowe określenie samego produktu. Jeżeli jednak będzie to znak słowno-graficzny ze słowem klej, to istnieje możliwość jego zastrzeżenia, o ile grafika znaku będzie miała wystarczające właściwości odróżniające. Przedsiębiorca będzie miał wtedy wyłączność nie tyle na używanie słowa klej, ile na wykorzystywanie go w połączeniu z określonym elementem graficznym.
Przykład
W 2002 r. Urząd Patentowy RP udzielił spółce Polskie Pierogarnie prawa ochronnego na słowny znak towarowy „pierogarnia". Nazwa została zastrzeżona tylko dlatego, że w dacie zgłoszenia oraz w dacie przyznania prawa wyłącznego określenie to nie było używane w języku potocznym ani w utrwalonych praktykach handlowych. Nie było notowane także w słownikach lub innych dostępnych źródłach.
Urząd ocenił, że miało ono charakter nowego wyrazu utworzonego przez zgłaszającego w celu użytkowania do oznaczania towarów lub usług w obrocie handlowym. Po pewnym czasie słowo pierogarnia zaczęło być używane przez innych restauratorów. Kilka lat temu spółka wysłała wezwanie do natychmiastowego usunięcia tego słowa z szyldów, menu i ulotek reklamowych.
Uprawnienia osób trzecich
Prawo własności przemysłowej zakazuje udzielania praw ochronnych na oznaczenia, których używanie narusza prawa osobiste lub majątkowe osób trzecich, jak również tych, które są sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami.
Przykład
Karin S. podczas pobytu w Polsce zauważyła, że w sprzedaży znajduje się alkohol oznaczony znakiem towarowym „Jan III Sobieski".
Poczuła się ona tym faktem urażona, gdyż zgodnie z relacją swojego ojca pochodzi ona w linii prostej od Jana III Sobieskiego – króla Polski. Żaden z członków rodu królewskiego nie wyraził zgody na posługiwanie się nazwiskiem i tytułem „Jan III Sobieski" dla produkowanych i rozlewanych wyrobów alkoholowych.
Karin S. wniosła pozew o zobowiązanie producenta m.in. do zaniechania naruszania jej dóbr osobistych. Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, że sam fakt korzystania przez pozwanych ze znaku towarowego „Jan III Sobieski" – jako postaci historycznej, bez zgody powódki, nie narusza jej dóbr osobistych.
To, czy dany produkt może zostać oznaczony nazwiskiem postaci historycznej, jest domeną właśnie postępowania o rejestrację tego znaku, gdzie bada się, czy narusza to dobre obyczaje i może być postrzegane przez społeczeństwo jako obraźliwe (wyrok SA w Warszawie z 14 lutego 2006 r., sygn. akt VI ACa 683/2005).
Znak towarowy nie może również wprowadzać odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru, właściwości lub pochodzenia geograficznego towaru. Przykładowo, w odniesieniu do wyrobów alkoholowych, każdy znak towarowy zawierający elementy geograficzne niezgodne z pochodzeniem wyrobu uważa się za znak wprowadzający odbiorców w błąd.
Procedura rejestracji
Zgłoszenie znaku towarowego w Urzędzie Patentowym rozpoczyna się od wypełnienia formularza podania o udzielenie prawa ochronnego (można go pobrać ze strony http://ipu.uprp.pl/portal/web/guest/formularze).
Należy dołączyć do niego załącznik zawierający wykaz towarów i/lub świadczonych usług, do których oznaczenia jest przeznaczony znak towarowy ze wskazaniem klas. W podaniu trzeba określić znak towarowy, przedstawiając lub wyrażając go w sposób graficzny, a w razie potrzeby także określając jego rodzaj; należy też go opisać.
Kolejnym krokiem jest wniesienie opłaty jednorazowej za zgłoszenie na konto Urzędu Patentowego RP: NBP O/O Warszawa nr 93 1010 1010 0025 8322 3100 0000 (jest to opłata niezależna od opłat okresowych). Wypełnioną dokumentację można złożyć osobiście w kancelarii ogólnej Urzędu Patentowego RP, za pośrednictwem poczty, za pomocą telefaksu lub online.
O zgłoszeniu znaku towarowego Urząd Patentowy ogłasza niezwłocznie po upływie trzech miesięcy od daty zgłoszenia. Od tego dnia osoby trzecie mogą zapoznać się ze wskazanym w zgłoszeniu znakiem towarowym oraz wykazem towarów, dla których znak jest przeznaczony. Mogą też zgłaszać do Urzędu Patentowego uwagi co do istnienia okoliczności uniemożliwiających udzielenie prawa ochronnego.
Wydanie decyzji o udzieleniu prawa ochronnego na znak towarowy następuje po sprawdzeniu, czy są spełnione ustawowe warunki wymagane dla uzyskania prawa. Niezależnie od tego udzielenie prawa ochronnego następuje dopiero po uiszczeniu opłaty za dziesięcioletni okres ochrony. W przeciwnym razie urząd stwierdza wygaśnięcie decyzji o udzieleniu prawa ochronnego.
Udzielone prawa ochronne na znaki towarowe podlegają wpisowi do rejestru znaków towarowych. Przedsiębiorca, na rzecz którego dokonana została rejestracja, otrzymuje potwierdzający ten fakt dokument urzędowy w postaci świadectwa ochronnego na znak towarowy.
Ważne!
Przedsiębiorca, którego znak towarowy został zarejestrowany w Urzędzie Patentowym może umieścić w sąsiedztwie znaku towarowego literę „R" wpisaną w okrąg.
Zakres uprawnień
W związku z uzyskaniem prawa ochronnego na znak towarowy przedsiębiorca nabywa wyłączne prawo do jego używania w sposób zarobkowy i zawodowy na całym obszarze Polski. Tylko on może używać wtedy zastrzeżonego logo na szytej odzieży czy nalewać produkowane napoje gazowane do butelek o konkretnym kształcie. Gwarantowany okres trwania tej ochrony wynosi dziesięć lat od momentu zgłoszenia znaku i może być przedłużony dla wszystkich lub wybranych towarów na następne okresy dziesięcioletnie.
Używanie chronionego znaku towarowego może w szczególności polegać na umieszczaniu go na produktach objętych rejestracją lub ich opakowaniu i wprowadzaniu tak oznaczonych towarów do obrotu gospodarczego. Prawo do używania znaku towarowego uprawnia także przedsiębiorcę do jego wykorzystywania w celach reklamowych.
Ograniczenie roszczeń
Monopol przedsiębiorcy na używanie zarezerwowanego przez niego oznaczenia może zostać w pewnych sytuacjach złamany. Jedna z nich dotyczy osoby, która, prowadząc lokalną działalność gospodarczą w niewielkim rozmiarze, używała w dobrej wierze oznaczenia zarejestrowanego następnie jako znak towarowy na rzecz innej osoby. Taki przedsiębiorca ma prawo nadal bezpłatnie używać tego oznaczenia. Warunkiem jest jednak to, by używanie miało miejsce wcześniej niż nabycie prawa z rejestracji. Nie może ono też wykraczać poza dotychczasowy terytorialnie niewielki zakres działalności.
Prawo ochronne na znak towarowy nie daje uprawnionemu prawa do zakazywania używania przez inne osoby w obrocie gospodarczym ich nazwisk lub adresu. Nie może też zabronić wykorzystywania zarejestrowanego oznaczenia lub oznaczenia podobnego, jeżeli jest to konieczne dla wskazania przeznaczenia towaru, zwłaszcza gdy chodzi o oferowane części zamienne, akcesoria lub usługi (np. szyldu części zamienne do BMW).
Używanie tego typu znaków towarowych jest dozwolone tylko wówczas, gdy odpowiada ono usprawiedliwionym potrzebom używającego i nabywców towarów i jednocześnie jest zgodne z uczciwymi praktykami w produkcji, handlu lub usługach.
Wygaśnięcie...
Przedsiębiorca może stracić prawo ochronne na posiadany znak towarowy, mimo tego że wniósł on w terminie opłaty za kolejny okres ochronny. Prawo własności przemysłowej przewiduje możliwość wygaszenia prawa do znaku. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest nieużywanie zarejestrowanego znaku towarowego w ciągu nieprzerwanego okresu pięciu lat od rejestracji.
Biznesmen może jednak uchronić się przed utratą prawa do znaku, jeśli wykaże istnienie ważnych powodów usprawiedliwiających nieużywanie. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 20 września 2007 r. II GSK 127/2007, procesy sądowe usprawiedliwiają nieużywanie znaku. Dopóki trwa spór o znak towarowy, dopóty firma chcąca go używać ma usprawiedliwione powody, aby nie wprowadzać tej marki na rynek.
Możliwość wygaśnięcia prawa do znaku towarowego funkcjonuje po to, by zapobiec przepełnieniu rejestrów fikcyjnymi rejestracjami znaków zgłaszanych na zapas, uniemożliwiającymi zarejestrowanie i używanie znaku przez inne przedsiębiorstwa. Wniosek o wygaszenie prawa do znaku może złożyć do Urzędu Patentowego RP każda osoba, która ma w tym interes prawny.
... i unieważnienie
Rynkowi konkurenci mogą również w każdym czasie wystąpić o unieważnienie udzielonego prawa ochronnego na znak towarowy. Może ono zostać unieważnione, w całości lub w części, na wniosek każdej osoby, która ma w tym interes prawny. Musi ona jednak wykazać, że nie zostały spełnione ustawowe warunki wymagane do uzyskania tego prawa.
Urząd Patentowy nie może unieważnić części znaku towarowego, unieważniając jeden z elementów składających się na ten znak. Ma prawo natomiast częściowo unieważnić znak jedynie co do klas towarowych, dla których jest on chroniony. Żądanie unieważnienia nie jest ograniczone w czasie.
Bezprawne użycie
Zastrzeżenie znaku towarowego daje przedsiębiorcy możliwość skutecznego ścigania osób, które naruszają przysługujące mu prawa i to zarówno na drodze cywilnoprawnej, jak i karnej. Naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy polega na jego bezprawnym używaniu w obrocie gospodarczym.
Takie działania mogą polegać na stosowaniu znaku identycznego z zarejestrowanym znakiem towarowym w odniesieniu do identycznych towarów albo używaniu znaku identycznego lub podobnego z zarejestrowanym znakiem towarowym w odniesieniu do towarów identycznych lub podobnych, jeżeli zachodzi ryzyko wprowadzenia odbiorców w błąd.
Rodzajem naruszenia jest też używanie znaku identycznego lub podobnego z renomowanym znakiem towarowym, zarejestrowanego w odniesieniu do jakichkolwiek towarów, jeżeli takie używanie może przynieść używającemu nienależną korzyść lub być szkodliwe dla odróżniającego charakteru bądź renomy znaku wcześniejszego.
Od osoby naruszającej prawa do znaku towarowego można żądać zaniechania dalszych naruszeń, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody. Ochronie znaków towarowych służą także przepisy karne.
Przykładowo, zgodnie z art. 305 prawa własności przemysłowej – wprowadzenie do obrotu towarów oznaczonych podrobionym znakiem towarowym lub zarejestrowanym znakiem towarowym, którego dana osoba nie ma prawa używać, to przestępstwo, które jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
Taka sama odpowiedzialność grozi tym, którzy dokonują obrotu towarami oznaczonymi takimi znakami. Wskazaną wyżej odpowiedzialność karną ponosi osoba prowadząca lub kierująca jednostką organizacyjną (przedsiębiorca, prezes spółki), chyba że z podziału kompetencji wynika odpowiedzialność innej osoby. Ściganie przestępstw prawa własności przemysłowej odbywa się na wniosek pokrzywdzonego, czyli na wniosek uprawnionego przedsiębiorcy.
Przykład
Duża spółka dystrybuująca butle z gazem propanem-butanem wystąpiła przeciwko lokalnemu przedsiębiorcy z pozwem o zakazanie mu wprowadzania do obrotu wypełnianych przez niego pustych butli, które zawierają zastrzeżone znaki towarowe. Sąd uznał roszczenia właściciela znaku za bezzasadne.
Czynność pozwanego polegająca na napełnianiu swoim gazem butli klienta nie stanowi świadczenia usług pod znakiem towarowym powoda i nie narusza uprawnień powoda, jako że pozwany nie wprowadzał w ten sposób butli do obrotu, a nawet nie używał ich.
Pusta butla opatrzona znakami towarowymi stanowi własność klienta (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13 maja 2009 r., sygn. akt I ACa 97/2009).
Wymagane dokumenty
Zgłoszenie znaku towarowego w celu uzyskania prawa ochronnego powinno zawierać m.in.:
- podanie;
- dowód pierwszeństwa, jeżeli zgłaszający ubiega się o przyznanie mu uprzedniego pierwszeństwa;
- oświadczenie zgłaszającego o podstawie do korzystania z uprzedniego pierwszeństwa, jeżeli dowód pierwszeństwa nie opiewa na zgłaszającego;
- 5 fotografii lub odbitek znaku towarowego przedstawionego lub wyrażonego choćby w części w postaci rysunku lub rysunków albo kompozycji;
- 2 fotografie lub odbitki dodatkowo w kolorze czarno-białym, w przypadkach znaków towarowych barwnych;
- 2 egzemplarze taśmy magnetofonowej lub innego nośnika elektronicznego zawierającej nagranie dźwięku w przypadku znaku towarowego dźwiękowego;
- regulamin znaku, jeżeli zgłaszający ubiega się o udzielenie prawa ochronnego na wspólny znak towarowy, wspólny znak towarowy gwarancyjny albo o udzielenie wspólnego prawa ochronnego;
- pełnomocnictwo, jeżeli zgłaszający działa za pośrednictwem pełnomocnika.
Podstawa prawna
- Ustawa z 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (DzU z 2003 r. nr 119, poz. 1117 ze zm.).
