Gdy podwładny korzysta z urlopu wychowawczego, pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z nim umowy o pracę . Tak stanowi art. 186
1
§ 1
.
O posadę nie muszą też obawiać się przebywający na urlopach wychowawczych w razie przejścia części bądź całości zakładu na nowego pracodawcę w trybie art. 23
1
k.p.
Przy takim transferze ich stosunki pracy trwają nadal, tyle że mają innego pracodawcę. Osoba pozostająca na urlopie wychowawczym, która została przejęta w ten sposób, znajduje się dokładnie w takiej sytuacji u nowego szefa. Jest więc chroniona przed zwolnieniem z pracy (wyrok SN z 26 marca 2009 r., II UK 309/08).
Ale parasol ten nie działa, gdy pracodawca ogłasza upadłość lub likwidację oraz gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
W firmach zatrudniających co najmniej 20 osób można także wręczyć wymówienie – zarówno ostateczne, jak i zmieniające – pracownikowi korzystającemu z urlopu wychowawczego z przyczyn dotyczących pracodawcy w trybie grupowym i to już od pierwszego dnia, kiedy podwładny złożył wniosek o urlop.
Jeśli szef zdecyduje się na wypowiedzenie warunków pracy i/lub płacy, pracownicy nie przysługuje dodatek wyrównawczy.
Urlopu wychowawczego nie zaliczamy bowiem do urlopu udzielonego na co najmniej trzy miesiące, podczas którego zakład może wręczyć definitywne wypowiedzenie w trakcie zwolnień grupowych (art. 5 ust. 3 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, DzU nr 90, poz. 844 ze zm., dalej ustawa o zwolnieniach grupowych).
Podczas redukcji zbiorowych nie stosuje się przepisów o szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy, w tym art. 186
1
k.p
. (uchwała SN z 15 lutego 2006 r., II PZP 13/05).
Sąd Najwyższy uznał w tym orzeczeniu, że art. 10 ust. 1 i 2 ustawy o zwolnieniach grupowych może stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego także, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 1861 § 1 zdanie drugie k.p., czyli w razie upadłości, likwidacji pracodawcy lub uzasadnionej dyscyplinarki dla pracownika.
Również wcześniej SN wskazał na ten sposób w myśl poprzedniej ustawy o zwolnieniach grupowych (wyrok z 29 czerwca 2005 r., II PK 332/04).
Stwierdził, że na podstawie art. 186
1
§ 1 k.p. dopuszczalne jest rozwiązanie umowy o pracę z korzystającym z urlopu wychowawczego, jeżeli przed wejściem w życie tego przepisu pracodawca wypowiedział umowę o pracę z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1– 3 ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (DzU z 2002 r. nr 112, poz. 980 ze zm.).
Dawne miejsce
Powracającego do firmy pracownika pracodawca dopuszcza po zakończeniu tej zawodowej przerwy na dotychczasowe stanowisko. Tak stanowi art. 1864 k.p. Jeśli przyjęcie na dawną posadę jest niemożliwe, szef proponuje mu równorzędną z zajmowaną przed urlopem lub inne stanowisko odpowiadające jego kwalifikacjom zawodowym.
Musi jednak zachować wynagrodzenie, jakie otrzymałby, gdyby nie korzystał z tej zawodowej przerwy. Tu ewentualne wątpliwości wyjaśnił także SN w wyroku z 29 stycznia 2008 r. (II PK 143/07). Uznał, że wracającej do pracy z urlopu wychowawczego przysługuje takie wynagrodzenie, jakie jest obecnie przypisane do stanowiska, które zajmowała przed urlopem.
Przykład
Przed urlopem wychowawczym pani Dominika była główną specjalistką w dziale sprzedaży. Podczas jej nieobecności firma została zreorganizowana, jej struktura spłaszczona, a wielu pracownikom obniżono wynagrodzenia. W rezultacie wszystkie stanowiska głównych specjalistów zlikwidowano.
Po urlopie wychowawczym pani Dominika może objąć jedynie posadę starszej specjalistki, obecnie jest ono najwyższe w hierarchii działu. Mimo jednak, że do tego stanowiska przypisane są teraz płace o 200–300 zł niższe, szef nie może automatycznie obniżyć pensji pani Dominiki.
Ta kodeksowa gwarancja godnego powrotu do zajęć służbowych z urlopu wychowawczego – w przeciwieństwie do powracających z urlopów macierzyńskich, dla których pojawiła się 18 stycznia 2009 r. – datuje się od 1 stycznia 2004 r. Nie oznacza to jednak, że nawet następnego dnia po pojawieniu się w firmie i objęciu dawnej posady powracający nie straci jej.
Nie ma także przeszkód, aby takiej osobie po urlopie wychowawczym wręczyć wypowiedzenie zmieniające. Nie działa bowiem wtedy żadna ochrona, chyba że pracownik uprawniony jest jeszcze do urlopu wychowawczego i złoży wniosek o obniżenie wymiaru etatu.
Trochę mniej zadań, ale też bez pewności
To szczególne uprawnienie nadał art. 186
8
k.p. Uprawniony do urlopu wychowawczego pełnoetatowiec zamiast brać taki czas na opiekę na dziecko, występuje o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do nie niższego niż połowa pełnego etatu w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu.
Nie ma przy tym ograniczeń co do minimalnej wielkości tej redukcji. Pracodawcy muszą więc przyjąć wnioski o uszczuplenie nawet o 1/150, czyli o około godzinę miesięcznie. Dziennie skraca to zajęcia zawodowe o trzy minuty. Szef może jednak zwrócić uwagę podwładnemu, że to nadużycie uprawnienia (art. 8 k.p.), ale przez 12 miesięcy trudno mu podjąć wobec niego decyzje kadrowe.
Podobnie jak o urlopie wychowawczym pracownik ma jednak obowiązek uprzedzić o swojej decyzji na dwa tygodnie przed rozpoczęciem pracy w obniżonym wymiarze. Przepis ten obowiązuje od 6 stycznia 2010 r. i wprowadziła go nowelizacja kodeksu pracy z 5 listopada 2009 r. (DzU nr 219, poz. 1704). Szef musi to pismo uwzględnić.
Wcześniej podwładny mógł zdecydować o zmniejszeniu obowiązków służbowych z dnia na dzień i pracodawca nie mógł tego zakwestionować. A to wiązało się z natychmiastową gwarancją zatrudnienia.
Osobie, która wystąpiła z takim pismem, nie wolno bowiem wypowiedzieć ani rozwiązać z nią umowy o pracę przez 12 miesięcy od złożenia wniosku. Teraz jeśli pismo w sprawie obniżenia etatu trafi do szefa bez zachowania terminu, ten zmniejsza go nie później niż z upływem dwóch tygodni od dnia, kiedy uprawniony przedstawił wniosek.
Dzięki temu aktywni zawodowo rodzice mogą pracować na część etatu nawet trzy lata, byle nie dłużej niż do osiągnięcia przez dziecko czwartego roku życia (w alternatywie korzystania z urlopu wychowawczego). Wniosek o obniżenie etatu należy złożyć na dwa tygodnie przed rozpoczęciem pracy w zmniejszonym wymiarze (art. 186
7
§ 2 k.p.).
Przez rok podczas pracy w obniżonym wymiarze przysługuje im ochrona przed definitywnym zwolnieniem. Szef nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z nimi umowy o pracę. Działa tu art. 186
8
k.p. Pracownik może więc dzielić ten roczny okres na krótsze odcinki, ale w ten sposób wystawia się na ryzyko podjęcia przez szefa decyzji w sprawie dalszego zatrudnienia.
Nawet jednak w tym czasie pracownikowi wolno dać wypowiedzenie zmieniające, gdy szef tnie pensje w całej firmie wskutek zmiany regulaminu wynagradzania. W takiej sytuacji dopuszcza się obniżenie poborów pracownikowi, który zamiast korzystać z urlopu wychowawczego, wrócił do firmy na część etatu. Zezwolił na to Sąd Najwyższy w wyroku z 12 maja 2011 r. (II PK 6/11).
Tym sposobem zaprzeczył, jakoby ochrona przed zwolnieniem z pracy zatrudnionych w mniejszym wymiarze przez czas ewentualnego urlopu wychowawczego (najwyżej przez rok) była bezwzględna.
SN przyznał, że niektóre przepisy wykluczają tę ochronę, np. art. 241
13
i art. 772 § 5 k.p. Zgodnie z tymi regulacjami zmienione postanowienia regulaminu wynagradzania przewidujące obniżki zakład wdraża w życie na mocy wypowiedzeń zmieniających bądź porozumień zmieniających, które wolno mu dać wszystkim pracownikom, nawet szczególnie chronionym.
Kiedy obniżenie nie pomoże
W ramach indywidualnego zwolnienia z przyczyn niedotyczących zakład ma prawo dać wypowiedzenie definitywne uprawnionej do urlopu wychowawczego, która złożyła wniosek o obniżenie wymiaru. Stosunek pracy ulega rozwiązaniu pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową.
Pracodawca może też w tych okolicznościach wręczyć wymówienie zmieniające, jeśli nie jest możliwe dalsze zatrudnianie pracownika na dotychczasowym stanowisku. Gdy wypowiedzenie warunków pracy i/lub płacy spowoduje obniżenie pensji, przysługuje dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia wynikającego z wymiaru zmniejszonego na wniosek podwładnej, maksymalnie przez sześć miesięcy.
Jakie działania obu stron
1 KROK. Pracownik składa wniosek do szefa
Aby uzyskać urlop wychowawczy, pracownik pisze pismo do pracodawcy co najmniej na dwa tygodnie przed jego planowanym terminem. We wniosku wskazuje:
- datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego,
- okres urlopu wychowawczego dotychczas wykorzystany na dane dziecko.
2 KROK. Podwładny dołącza oświadczenia
Do wniosku pracownik dołącza pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka, że nie zamierzają w tym okresie przebywać na urlopie wychowawczym.
Jeśli natomiast rodzice lub opiekunowie dziecka spełniają warunki do równoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego przez trzy miesiące i chcą to robić, wniosek wzbogacają o pisemne oświadczenie drugiego z nich o okresie, w którym zamierza on sprawować taką opiekę.
3 KROK. Szef udziela urlopu wychowawczego
Pracodawca udziela urlopu wychowawczego na okres wskazany we wniosku. Jeśli podwładny ma umowę terminową, otrzyma go tylko do końca okresu, na jaki opiewa angaż. Pracodawca musi tu być szczególnie ostrożny, bo przyjęcie wniosku o urlop na dłuższy czas, niż wynika z umowy terminowej, może oznaczać domniemaną zgodę na przedłużenie zatrudnienia tej osoby.
Gdy przy składaniu wniosku pracownik nie zachowa wyprzedzającego terminu, np. tak, aby przypadał on bezpośrednio po urlopie macierzyńskim lub wypoczynkowym, szef daje urlop nie później niż z upływem dwóch tygodni od złożenia tego pisma (§ 3 ust. 3 rozporządzenia).
Jeżeli zostało ono złożone po dokonaniu czynności prawnej zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, szef udziela wychowawczego na nie dłużej niż do zakończenia tego angażu.
4 KROK. Zatrudniony rezygnuje...
Pracownik ma prawo wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego, ale nie później niż na siedem dni przed jego rozpoczęciem. Na piśmie składa świadczenie w tej sprawie z takim wyprzedzeniem. Termin ten wskazuje § 4 rozporządzenia.
5 KROK. ...i wraca do firmy
Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek dopuścić podwładnego do pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe – na równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku, odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu jej podjęcia na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem. Tak stanowi art. 186
4
k.p.
Są odmienności w innych zawodach
Co do zasady rodzicielskie przywileje wynikają z kodeksu pracy. Jednak niektóre profesje mają własne przepisy i obejmują one także ten zakres.
Tak jest np. u nauczycieli. Dla nich odpowiednie regulacje przewiduje ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (tekst jedn. DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm., dalej KN).
Zgodnie z jej art. 67a z wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego nauczyciel występuje do organu, który nawiązał z nim stosunek pracy i powinien go zgłosić co najmniej na miesiąc przed wskazanym terminem rozpoczęcia urlopu, czyli o dwa tygodnie większym wyprzedzeniem niż inni pracownicy.
Ponadto w szkolnictwie termin zakończenia urlopu wychowawczego powinien przypadać na dzień poprzedzający rozpoczęcie roku szkolnego; w takim wypadku termin udzielonego urlopu odpowiednio skraca się, a na wniosek nauczyciela – odpowiednio przedłuża.
Nauczyciel może tak jak pozostali zrezygnować z udzielonego mu urlopu wychowawczego (art. 67b KN), ale wolno mu to zrobić:
- w każdym czasie – za zgodą organu udzielającego urlopu,
- z początkiem roku szkolnego – po uprzednim zawiadomieniu organu udzielającego urlopu, co najmniej na trzy miesiące przed zamierzoną datą podjęcia pracy.
Policjantowi zwolnionemu ze służby m.in. z powodu likwidacji jednostki policji lub jej reorganizacji połączonej ze zmniejszeniem obsady etatowej w czasie urlopu wychowawczego, przysługują do końca okresu, na który ten urlop został udzielony:
1) świadczenie pieniężne wypłacane na zasadach obowiązujących przy wypłacaniu zasiłku wychowawczego,
2) inne uprawnienia przewidziane dla pracowników zwalnianych z pracy w czasie urlopu wychowawczego z przyczyn niedotyczących pracowników. Tak stanowi art. 44a ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji(tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 287, poz. 1687 ze zm.).
Gdy natomiast żołnierz zawodowy wykorzystuje urlop wychowawczy dłuższy niż 12 miesięcy, przenosi się go do rezerwy kadrowej (art. 65 a ust. 5 ustawy z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 90, poz. 593 ze zm.).
