Tak jak w dzień ślubu nowożeńcy nie myślą o kłótniach i rozwodzie, tak zakładając spółkę przyszli wspólnicy myślą raczej o powodzeniu wspólnego przedsięwzięcia niż o przyszłych konfliktach. Ich jednak nie da się wykluczyć. Warto zatem już na samym początku istnienia spółki zastanowić się nad najlepszym sposobem rozstrzygania sporów między wspólnikami lub między wspólnikami a spółką. Dobrym rozwiązaniem w tym zakresie może być sądownictwo polubowne.

Każdy spór z zakresu prawa cywilnego, i handlowego, o ile może przed sądem państwowym zakończyć się ugodą, strony mogą przekazać do rozstrzygnięcia przez sąd polubowny. Odbywa się na to mocy umowy zawartej w formie pisemnej, której skutkiem jest wyłączenie właściwości sądu państwowego w danej sprawie. Ta umowa może zostać zawarta już po wystąpieniu konkretnego sporu lub na przyszłość – w treści stosunku prawnego, w odniesieniu do wszelkich sporów na gruncie tego stosunku wynikłych.

Wspomniana możliwość zgodnie z art. 116

3

§ 1 

kodeksu postępowania cywilnego

, dotyczy również umowy (statutu) spółki. Założyciele spółki, podpisując umowę (statut) mogą zawrzeć w niej zapis na sąd polubowny (tzw. klauzulę arbitrażową), konstytuujący taki sposób rozstrzygania sporów ze stosunku spółki. Klauzula arbitrażowa wiąże wspólników (akcjonariuszy) podpisujących umowę (statut), jak i samą spółkę. Odnosi się również do wspólników przystępujących do spółki później. Nie wiąże natomiast organów spółki (zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej) ani żadnego z członków tych organów.

Wśród sporów, które mogą wyniknąć na gruncie umowy (statutu) spółki, posiadających „zdatność arbitrażową” można wskazać m. in. na spory dotyczące: rozwiązania spółki, zbycia udziałów (akcji) w spółce, wypłaty świadczeń majątkowych na rzecz wspólników (akcjonariuszy).

Klauzula arbitrażowa powinna jasno stwierdzać, że: wszelkie spory wynikające z umowy (statutu) spółki będą ostatecznie rozstrzygane w drodze arbitrażu i wskazywać nazwę wybranego przez strony sądu polubownego. Ze względów praktycznych najłatwiej jest wskazać jeden ze stałych sądów arbitrażowych. W Polsce najbardziej uznanymi są sądy arbitrażowe funkcjonujące przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan i Krajowej Izbie Gospodarczej. Stałych sądów polubownych jest jednak znacznie więcej. Można skorzystać również z sądu polubownego z siedzibą za granicą.

W klauzuli arbitrażowej strony mogą uregulować także miejsce prowadzenia postępowania, jego język oraz podstawowe zasady procedowania. Klauzula powinna też wskazywać sposób ustalenia składu trybunału – czy będzie on się składał z jednego podejmującego decyzję arbitra (wówczas powołają go władze sądu arbitrażowego zgodnie z regulaminem wewnętrznym), czy też z trzech. W drugim przypadku, każda ze stron będzie mogła wskazać jednego z arbitrów, trzeciego – tzw. superarbitra, wskażą władze sądu.

Uwaga! Instytucja wyboru arbitra nie służy wprowadzeniu do składu orzekającego swoistego „pełnomocnika”, który będzie realizował jedynie interesy wskazującej go strony, ale wręcz przeciwnie – wskazaniu przez strony osób, które dają najlepszą gwarancję sformułowania fachowego i bezstronnego rozstrzygnięcia. Arbiter powoływany przez stronę nie może tym samym być z nią związany w żaden sposób, budzący wątpliwości co do jego niezależności.

Jeśli mimo klauzuli arbitrażowej zawartej w umowie (statucie) spółki, wspólnik i tak złoży pozew do sądu państwowego, sąd ten ma obowiązek odrzucić pozew na zarzut zgłoszony przez pozwanego na mocy art. 199 § 1 k.p.c.

Co jednak zrobić, jeśli wspólnicy już istniejącej spółki zdecydują, że chcieliby przekazać ewentualne przyszłe spory do rozstrzygnięcia przez sąd polubowny? Mogą zrobić to, zmieniając umowę (statut) tej spółki, uzupełniając ją o odpowiednią klauzulę arbitrażową. Wpisanie zapisu na sąd polubowny wymaga spełnienia wszelkich przesłanek i wymogów dla dokonania zmiany umowy (statutu) spółki określonych w przepisach k.s.h., przede wszystkim podjęcia stosownej uchwały odpowiednią większością głosów oraz rejestracji zmian przez właściwy sąd rejestrowy.

Komentuje Radzym Wójcika, aplikant adwokacki w kancelarii prawniczej Deloitte Legal, Pasternak i Wspólnicy, doktorant na WPiA UW oraz wykładowca Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy

Rozważając dodanie zapisu na sąd polubowny do umowy (statutu) spółki, warto mieć na uwadze najważniejsze zalety rozstrzygania sporów przez sądy polubowne, to znaczy sprawność i elastyczność postępowania, jak również oszczędność i do pewnego stopnia przewidywalność kosztów.

W trakcie konstruowania klauzuli arbitrażowej i wyboru sądu arbitrażowego dobrze jest się zainteresować wysokością opłat stosowaną w różnych sądach arbitrażowych, które zazwyczaj są wyszczególnione na ich stronach internetowych.