Jednym z uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem są przysługujące w danym roku kalendarzowym dwa dni na opiekę nad potomkiem. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy z pozoru jasne i zrozumiałe regulacje rodzą wątpliwości w praktyce. Oto przykład wzięty z życia naszej czytelniczki.
- Mam dziecko z pierwszego małżeństwa – 11-letnią córkę, na którą zawsze brałam bez problemu dwa dni na opiekę. Teraz wyszłam drugi raz za mąż i mam z tego związku kolejne dziecko (córka ma obecnie 10 miesięcy). Czy na starszą córkę mogę wziąć dwa dni opieki u siebie w pracy, a mąż dwa dni opieki na naszą wspólną córkę? Czy pracodawca może ode mnie żądać przedstawienia zaświadczenia, że mój były mąż nie będzie korzystał z dni na opiekę?
– pyta czytelniczka
Czytelniczka może wykorzystać 2 dni opieki na dziecko z pierwszego małżeństwa, jeśli jej były małżonek nie ma zamiaru korzystać z tego uprawnienia. Oczywiście wtedy bez problemu obecny partner wykorzysta wolne na ich wspólne drugie dziecko.
O odpłatnym prawie do opieki nad potomkiem stanowi art. 188 kodeksu pracy. Zgodnie z nim pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na dwa dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Zwolnienie to przysługuje zawsze w wymiarze dwóch dni bez względu na to, ile pracownik posiada dzieci (czy ma jedynaka, dwójkę czy większą gromadkę potomstwa).
Prawo do opieki nad dzieckiem przysługuje każdemu z rodziców – pracowników dziecka. Jednak muszą oni dogadać się co do sposobu skorzystania ze swojego uprawnienia. Trzeba bowiem pamiętać, że jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z wolnego na opiekę nad dzieckiem do 14 lat może korzystać tylko jedno z nich (art. 189
1
k.p.). Oczywiście jest także dopuszczalne podzielenie się tym uprawnieniem w taki sposób, że każde z rodziców wykorzysta po jednym dniu na opiekę.
Sprawa się nieco komplikuje w przypadku zwolnienia na opiekę na dziecko, gdy rodzice są po rozwodzie. Nie ulega wątpliwości, że wolne na opiekę na potomka przysługuje rodzicom biologicznym dziecka, jeśli nie są pozbawieni władzy rodzicielskiej. Teoretycznie zatem również rodzic, który ma ograniczoną władzę rodzicielską, może skorzystać z kodeksowych uprawnień opiekuńczych.
Aby w danym roku kalendarzowym skorzystać z wolnego na opiekę, trzeba złożyć pracodawcy stosowne oświadczenie o zamiarze lub o braku zamiaru korzystania z uprawnień rodzicielskich określonych w art. 189
1
k.p.
Obowiązek pobrania takiego oświadczenia wynika z rozporządzenia regulującego prowadzenie akt osobowych. Zgodnie z nim pracodawca zakłada i prowadzi oddzielnie dla każdego pracownika akta osobowe. W ich części B musi przechowywać oświadczenie pracownika o zamiarze lub o braku zamiaru korzystania z uprawnień określonych w przepisach wymienionych w art. 189
1
k.p.
W oświadczeniu tym pracownik formułuje nie tylko chęć skorzystania ze swych praw, ale również deklaruje, czy drugi rodzic będzie korzystał z tego uprawnienia, a jeśli tak – to w jakim wymiarze (np. poprzez wskazanie, że rodzice dzielą się opieką po połowie).
Co jednak w przypadku, gdy byli małżonkowie nie mają ze sobą kontaktu, lub najzwyczajniej nie potrafią się dogadać także w tej sprawie? Czy można wówczas żądać zaświadczenia z zakładu pracy byłego współmałżonka o złożonym przez niego oświadczeniu w sprawie opieki?
Oczywiście nie. Prawo nie dopuszcza takiej ingerencji pracodawcy. Przepisy nie dają możliwości weryfikowania prawdziwości oświadczenia złożonego przez własnego pracownika. Nie można też żądać zaświadczenia od pracodawcy zatrudniającego małżonka (eksmałżonka) pracownika, czy złożył oświadczenie o zamiarze korzystania z wolnego na dziecko.
Pracodawca nie ma obowiązku wystawienia zaświadczenia, że dany pracownik korzysta lub nie korzysta z uprawnień rodzicielskich i przekazania go innemu podmiotowi (tak M. Nałęcz [w:] Komentarz do Kodeksu pracy pod red. K. Walczaka, Warszawa 2011).
Przekazanie takiego zaświadczenia naruszałoby przepisy o ochronie danych osobowych zarówno przez pracodawcę, który informację taką udzieliłby osobie do niej nieuprawnionej, jak również przez pracodawcę, który takie zaświadczenie (dotyczące i zawierające dane odnośnie do „nie swojego” pracownika) otrzymał i je przechowuje w swoich archiwach.
Wzór oświadczenia
(miejscowość, data)
…………………………………
(imię i nazwisko)
…………………………………
(dział)
Oświadczenie
1. Oświadczam, że sprawując opiekę nad dzieckiem do lat czterech …………………………………… ur. ………………………… wyrażam zgodę/nie wyrażam zgody* w roku ………... na:
a) pracę w godzinach nadliczbowych tak/nie*
b) zatrudnienie w porze nocnej tak/nie*
c) delegowanie poza stałe miejsce pracy tak/nie*
d) zatrudnienie w przerywanym systemie czasu pracy,
o którym mowa w art. 139 k.p. tak/nie*
e) pracę ponad 8 godzin na dobę, zgodnie z art. 148 pkt. 3 k.p. tak/nie*
2. Oświadczam, że zamierzam/nie zamierzam* korzystać z uprawnień wynikających ze sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do lat 14, tzn. z 2 dni płatnego zwolnienia od pracy, na podstawie art. 188 k.p.
3. Oświadczam, że jestem i będę jedynym/nie jestem i nie będę* rodzicem w roku …… korzystającym z uprawnień, o których mowa w art. 188 k.p. Zamierzam wykorzystać z tytułu opieki nad dzieckiem jeden/dwa* dni opieki nad dzieckiem. Drugi rodzic uprawniony do dni opieki nad dzieckiem ………………………………………… wykorzysta/nie wykorzysta* dni na opiekę nad dzieckiem, zgodnie z art. 188 k.p. w wymiarze jeden/dwóch* dni.
.………………………………………………………….
(podpis pracownika – imię i nazwisko)
*niepotrzebne skreślić
