Renta socjalna jest przeznaczona dla osób, których schorzenie powstałe przed wejściem w dorosłe życie zawodowe uniemożliwia lub w znacznym stopniu utrudnia podjęcie pracy. Zgodnie z art. 4 ustawy z 27 czerwca 2003 o rencie socjalnej (DzU nr 135, poz. 1268 ze zm.) przysługuje ona osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

- przed ukończeniem 18 roku życia,

- w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed  ukończeniem 25 roku życia,

- w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Prawo do tego świadczenia zależy więc m.in. od tego, czy lekarz orzecznik ZUS wyda właściwą opinię. Na podstawie jego orzeczenia renta może być przyznana na stałe lub na pewien okres.

Wysokość świadczenia jest dość niska i jednakowa dla wszystkich, wynosi 84 proc. najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Obecnie to kwota 611,67 zł.

Zarobki możliwe, ale limitowane

Osoby uprawnione do renty socjalnej mają bardzo ograniczone możliwości dorabiania do swoich świadczeń. Przepisy przewidują dla nich jeden próg zarobkowy. Jest to równowartość 30 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w  ostatnim kwartale kalendarzowym, ogłoszonego przez prezesa GUS.

Od 1 września do 30 listopada 2011 jest to zaledwie 1009,90 zł. W razie przekroczenia tego limitu ZUS zawiesza wypłatę renty. Czyli prawo do świadczenia za ten miesiąc przepada.

Tak niski limit zarobków był powszechnie krytykowany, bo praktycznie uniemożliwiał podejmowanie pracy przez osoby niepełnosprawne uprawnione do renty socjalnej. Skłoniło to grupę posłów do przygotowania projektu ustawy, która miała całkowicie zlikwidować próg dochodowy dla tej grupy świadczeniobiorców.

Propozycja ta nie doczekała się aprobaty sejmu. Doprowadziła natomiast do wprowadzenia i tak korzystnego dla rencistów rozwiązania. Ustawa z 30 sierpnia 2011 o zmianie ustawy o rencie socjalnej (DzU nr 224, poz. 1338) podwyższy od 1 stycznia 2012 obecny próg zarobkowy, którego przekroczenie powoduje zawieszenie renty. Limit ten będzie ustalony na poziomie 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za ostatni kwartał kalendarzowy ogłoszonego przez  prezesa GUS.

Ile można będzie dorobić

Tak znaczne podwyższenie progu zarobkowego to bardzo korzystne rozwiązanie dla osób uprawnionych do renty socjalnej. Najbardziej mogą zyskać osoby prowadzące własne firmy. Jeśli nie korzystają z możliwości opłacania składek od  preferencyjnej podstawy wymiaru (30 proc. minimalnego wynagrodzenia, czyli w 2011 r. 415,80 zł), to obecnie nie ma możliwości, by ZUS wypłacał im rentę.

Uwzględnia bowiem przychód w zadeklarowanej przez rencistę wysokości, nie niższej niż 60 proc. prognozowanej przeciętnej miesięcznej płacy na dany rok kalendarzowy. Do końca tego roku kwota ta wynosi 2015,40 zł. Jest to więc znacznie powyżej limitu, którego przekroczenie powoduje zawieszenie renty socjalnej.

Przykład 1

Pan Marek od pięciu lat ma prawo do renty socjalnej. Oprócz tego prowadzi własną firmę (sklep internetowy). Z tego tytułu opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od minimalnej podstawy wymiaru równej 60 proc. prognozowanej przeciętnej płacy (2015,40 zł).

W związku z tym od dawna nie pobiera renty, bo ZUS ją zawiesił. Od 1 stycznia 2012 jego sytuacja najprawdopodobniej się zmieni i będzie mógł pobierać to świadczenie, nie rezygnując z prowadzenia firmy.

Przykład 2

Pani Anna, uprawniona do renty socjalnej, od kilku miesięcy pracuje w warunkach chronionych. Otrzymuje co miesiąc wynagrodzenie w wysokości 1900 zł brutto. Z tego powodu ZUS zawiesił jej rentę.

Jeśli od 1 stycznia 2012 zarobki ubezpieczonej pozostaną na podobnym poziomie, będzie mogła jednocześnie pracować i pobierać świadczenie.

Wynagrodzenie w tej wysokości nie przekroczy limitu dochodowego, który zacznie obowiązywać od przyszłego roku.

Reszta bez zmian

Nie zmienią się pozostałe zasady dorabiania do renty socjalnej. Na zawieszenie tego świadczenia nadal będzie miał wpływ niemal każdy przychód uzyskiwany przez osobę uprawnioną. I to zarówno z tytułu działalności, która podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych (np. ze stosunku pracy, umowy-zlecenia, działalności gospodarczej), jak i z innej działalności, która jest opodatkowana według skali podatkowej na zasadach określonych w art. 27 ustawy z 26 lipca 1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.).

ZUS wliczy przy tym nie tylko kwoty, od  których trzeba opłacać składki, ale również zasiłki za czas choroby i macierzyństwa.

Zawieszenie renty socjalnej będzie mogło nastąpić, tak jak obecnie, również z powodu uzyskiwania przychodu z umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Nadal bez ograniczenia będzie można dorobić jedynie z działalności opodatkowanej na zasadach określonych w art. 29 – 30b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Chodzi o przychód np. z praw autorskich, wygranych w konkursach i grach czy z wynagrodzeń za udzielanie pomocy m.in. policji lub organom kontroli skarbowej.

Nie zmienią się też zasady informowania ZUS o zarobkach. Osoba pobierająca rentę socjalną, której przychód przekroczy nowy próg zarobkowy, będzie musiała niezwłocznie przedstawić zaświadczenie płatnika składek lub własne oświadczenie. Jeśli tego nie zrobi, a przekroczy próg zarobkowy, będzie musiała oddać świadczenie z odsetkami za  zwłokę.

ZUS może w celach weryfikacji przychodów zasięgnąć wiedzy o zarobkach rencisty socjalnego w urzędzie skarbowym i wykryć w ten sposób fakt osiągania przychodu przez świadczeniobiorcę oraz jego faktyczną wysokość.