Istnieją dwa podstawowe źródła odpowiedzialności menedżerów względem przedsiębiorców, którzy ich zatrudniają.
Jednym z nich jest stosunek zobowiązaniowy pomiędzy przedsiębiorcą a menedżerem w postaci umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej (kontraktu menedżerskiego). Drugi to stosunek korporacyjny związany ze sprawowaniem funkcji w organie osoby prawnej (nie występuje on więc w przypadku menedżerów niebędących członkami organów osoby prawnej).
Ponadto wskazać należy na dwie dalsze, autonomiczne podstawy do pociągnięcia menedżerów do odpowiedzialności:
[b]- przepisy regulujące odpowiedzialność cywilną z tytułu bezprawnego działania albo zaniechania[/b], którego skutkiem było powstanie po stronie przedsiębiorcy szkody (tzw. odpowiedzialność deliktowa);
[b]- przepisy prawa karnego określające czyny zabronione[/b] m.in. przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi.
Odpowiedzialność z tytułu umowy, stosunku korporacyjnego, odpowiedzialność deliktową i odpowiedzialność karną rozpatrywać należy niezależnie od siebie. Na każdej z tych płaszczyzn w odmienny sposób kształtują się obowiązki menedżerów, zasady i zakres ich odpowiedzialności.
[srodtytul]Skutki naruszenia obowiązków[/srodtytul]
Trudno omówić całokształt obowiązków menedżerów względem przedsiębiorstw, którymi zarządzają. W wielu przypadkach bowiem zakres tych obowiązków wynika nie tylko z przepisów prawa, ale także z indywidualnych umów menedżerów z przedsiębiorcami i wewnętrznych regulaminów organizacyjnych, jakie mogą obowiązywać u przedsiębiorców.
Ponadto niektóre z nich trudno omawiać w oderwaniu od okoliczności konkretnego stanu faktycznego z uwagi na ich blankietowy charakter („sumienne i staranne wykonywanie pracy”, „dbanie o dobro zakładu pracy” i in.).
Warto jednak wskazać kilka najważniejszych naruszeń obowiązków menedżerskich, jakie mogą się pojawić w obrocie i czyny zabronione zdefiniowane w przepisach:
- art. 585 § 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0878F97C9B855869DA1A3F9BAD45E3AB?id=133014]kodeksu spółek handlowych[/link], tj. działanie na szkodę spółki.
Zgodnie z tym przepisem, kto, [b]biorąc udział w tworzeniu spółki handlowej lub będąc członkiem jej zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej albo likwidatorem, działa na jej szkodę, podlega karze pozbawienia wolności do lat pięciu i grzywnie[/b].
Tej samej karze podlega, kto osobę wymienioną powyżej nakłania do działania na szkodę spółki lub udziela jej pomocy do popełnienia tego przestępstwa;
- art. 77 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C4D974F1FF1A718DEDF174AA6983D419?n=1&id=324433&wid=347265 ]ustawy o rachunkowości[/link], tj. nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych.
Zgodnie z tym przepisem, kto wbrew przepisom ustawy dopuszcza do prowadzenia ksiąg rachunkowych, prowadzenia ich wbrew przepisom ustawy lub podawania w tych księgach nierzetelnych danych, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat dwóch albo obu tym karom łącznie;
- art. 302 § 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=57E049C353D3440AFE8081CF27EAC450?id=74999]kodeksu karnego[/link] w zw. z art. 308 k.k., tj. działanie na szkodę wierzycieli poprzez spłacenie w warunkach grożącej niewypłacalności tylko niektórych z nich;
- art. 296 § 3 k.k. w zw. z art. 296 § 1 k.k., tj. wyrządzenie szkody majątkowej w wielkich rozmiarach przez nadużycie udzielonych uprawnień;
- art. 586 k.s.h. w zw. z art. 21 prawa upadłościowego i naprawczego, tj. niezgłoszenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, pomimo zaistnienia okoliczności uzasadniających takie zgłoszenie.
[srodtytul]Solidarnie lub za część[/srodtytul]
Na gruncie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wyrządzonej szkody, jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna (tj. poszkodowany może żądać całości lub części odszkodowania od wszystkich sprawców łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie poszkodowanego przez któregokolwiek ze sprawców zwalnia pozostałych).
Prawo nie przewiduje wyjątków od zasady solidarnej odpowiedzialności (np. poprzez udowodnienie, kto w jakim stopniu przyczynił się do powstania szkody).
W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych.
[ramka][b]Nie tylko sprawca, ale też podżegacz i pomocnik[/b]
[b] Na gruncie prawa karnego za sprawstwo odpowiada nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu (art. 18 § 1 k.k.).[/b]
Ponadto osoba zaś, która chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego, odpowiada za podżeganie (art. 18 § 2 k.k.), osoba, która w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji, odpowiada za pomocnictwo (art. 18 § 3 k.k.).
Za pomocnictwo odpowiada także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.[/ramka]
