Strajk jest ostatecznym narzędziem używanym w celu rozwiązania sporu zbiorowego między pracodawcą a organizacją związkową. Wymogi formalne do przeprowadzenia akcji strajkowej precyzyjnie określają przepisy ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Organizacja związkowa może ogłosić i przeprowadzić strajk tylko po przejściu odpowiedniej procedury.

Czytaj też:

Udział w nielegalnym strajku nie zawsze uzasadnia dyscyplinarkę

Odpowiedzialność organizatora strajku

Najpierw zgłoszenie żądań

Pierwszym krokiem jest wszczęcie formalnego sporu zbiorowego, tj. zgłoszenie żądań przez związek zawodowy i niespełnienie ich przez pracodawcę. Następnie strona związkowa i pracodawca muszą podjąć próbę rozwiązania sporu zbiorowego za pomocą rokowań lub mediacji. Jeżeli nie doprowadzą do rozwiązania sporu zbiorowego, przed ogłoszeniem strajku związek zawodowy musi jeszcze przeprowadzić referendum strajkowe i uzyskać zgodę pracowników na przeprowadzenie akcji strajkowej. Za strajkiem musi opowiedzieć się większość pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy, który ma być objęty strajkiem, przy co najmniej 50-proc. frekwencji.

Ogłoszenie i przeprowadzenie akcji strajkowej w sytuacji, gdy związek zawodowy nie spełnił wszystkich wskazanych wyżej wymagań, powoduje, że akcja strajkowa jest nielegalna.

Związek zawodowy może ogłosić strajk bez rokowań i mediacji tylko wtedy, gdy przeprowadzenie tej procedury uniemożliwia pracodawca swoim bezprawnym działaniem.

Strajku nie mogą usprawiedliwiać żądania, co do których rokowania zakończyły się podpisaniem porozumienia. Takie stanowisko potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 17 lutego 2005 r. (II PK 217/04).

Odpowiedzialność organizatorów...

Rodzaj sankcji, jaką pracodawca może zastosować w stosunku do pracowników biorących udział w nielegalnym strajku, zależy od ich pozycji w strukturach związkowych i od tego, czy mieli świadomość, że strajk jest nielegalny.

Odpowiedzialność organizatorów nielegalnej akcji strajkowej jest oceniana bardziej surowo. Przyjmuje się, że osoby te zawsze mają świadomość niezgodnego z prawem charakteru akcji strajkowej. Z tego powodu, naruszenie przez nich podstawowych obowiązków pracowniczych zawsze ma charakter zawiniony. W rezultacie, pracodawca może rozwiązać z tymi osobami umowę o pracę w trybie dyscyplinarnym.

>> Grzywna lub ograniczenie wolności

Organizatorzy nielegalnego strajku, obok odpowiedzialności dyscyplinarnej, mogą także ponosić odpowiedzialność karną. Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych wskazuje, że osoba kierująca strajkiem zorganizowanym niezgodnie z prawem podlega grzywnie lub karze ograniczenia wolności (art. 26 ust. 2).

... i innych uczestników

Inaczej kształtuje się odpowiedzialność zwykłych pracowników, niebędących organizatorami strajku. W ich przypadku pracodawca może rozwiązać umowę o pracę tylko wtedy, gdy mieli oni pełną świadomość tego, że akcja strajkowa jest zorganizowana niezgodnie z prawem. Jeżeli pracownicy nie wiedzą, że strajk, w którym uczestniczą, jest nielegalny, rozwiązanie z nimi umowy o pracę bez wypowiedzenia może być uznane za zbyt daleko idącą sankcję.

W przypadku rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę, rzeczywistą przyczyną nie jest sam udział w akcji protestacyjnej, ale ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, polegające na nieprzestrzeganiu ustalonego porządku i dyscypliny pracy.

Kwestia świadomości

Na ogół ciężko jest ocenić stan świadomości pracowników. Pracodawca nie może mieć pewności, że szeregowi pracownicy są zaznajomieni z procedurą przeprowadzania akcji strajkowych. Dlatego jeżeli ogłoszona akcja strajkowa jest nielegalna, to pracodawca powinien poinformować o tym wszystkich pracowników przez rozpoczęciem strajku. Jeżeli zatrudnieni kontynuują protest, mimo że zostali poinformowani o bezprawności strajku, należy uznać, że działają z pełną świadomością. W takiej sytuacji muszą się liczyć ze zwolnieniem z pracy.

>> Inne akcje protestacyjne

W przypadku sporów zbiorowych strajk jest na ogół ostatecznością. Organizacje związkowe częściej decydują się na przeprowadzenie innego rodzaju akcji protestacyjnych. Chodzi m.in. o pikiety, akcje ulotkowe czy oflagowanie zakładu pracy.

Podobnie jak w przypadku strajku, inne akcje protestacyjne są dopuszczalne tylko po uprzednim przejściu odpowiedniej procedury. W przypadku akcji protestacyjnych konieczne jest wszczęcie sporu zbiorowego i zakończenie fazy rokowań. Podjęcie działań protestacyjnych wcześniej, tj. w trakcie rokowań, jest niezgodne z prawem. W takiej sytuacji odpowiedzialność pracowników kształtuje się podobnie, jak w przypadku strajku.

Maciej Andrzejewski adwokat, Starszy Prawnik w kancelarii CMS