Właściciele firm mogą też samodzielnie prowadzić auto. Nie mogą natomiast zatrudniać kierowców na umowę cywilnoprawną. Takich ograniczeń nie ma dla prowadzących pojazdy o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 t i zabierających mniej niż dziewięć osób łącznie z kierowcą (bo nie są to wtedy przewozy na użytek własny).

Przedsiębiorcy używający w swoich firmach samochodów mają też obowiązki wobec zatrudnionych przez siebie kierowców. Zależą one od tego, jakiego rodzaju pojazd prowadzi kierowca i w jakiej formie jest zatrudniony. Więcej obowiązków dotyczy kierowców dużych pojazdów podlegających przepisom ustawy o transporcie drogowym.

Zacznijmy od tego, że pracodawcy muszą informować kierowców o obowiązujących ich przepisach. Nie jest to wcale proste, bo są one porozrzucane po wielu aktach prawnych. Ponadto niektóre regulacje nie są całkiem jasne nawet dla ekspertów.

Kierowcy przewożący na potrzeby własne (czyli jeżdżący autami powyżej 3,5 t dopuszczalnej masy całkowitej i pojazdami przewożącymi więcej niż dziewięć osób łącznie z kierowcą) muszą mieć prawo jazdy odpowiedniej kategorii i nie mieć przeciwwskazań zdrowotnych i psychologicznych do pracy na stanowisku kierowcy. Takie same wymagania dotyczą przedsiębiorcy samodzielnie dokonującego przewozów na potrzeby własne.

Badania lekarskie i psychologiczne u kierowców przeprowadza się:

- do czasu ukończenia przez kierowcę 60 lat – co pięć lat,

- po ukończeniu przez kierowcę 60. roku życia – co 30 miesięcy.

Jeśli przedsiębiorca wykonuje przewozy na użytek własny, to musi wystawić swojemu kierowcy zaświadczenie potwierdzające jego zatrudnienie oraz spełnienie wymagań określonych w ustawie o transporcie drogowym (zgodnie z art. 39e ustawy). Wzór takiego zaświadczenia znajduje się w rozporządzeniu o postępowaniu z dokumentacją związaną z pracą kierowcy (DzU z 2003 r. nr 230, poz. 2303).

Zaświadczenie wystawia się w dwóch egzemplarzach – jeden wozi ze sobą kierowca, drugi pozostaje w firmie. Jeśli przedsiębiorca samodzielnie prowadzi auto, to sam wystawia sobie oświadczenie na formularzu, którego wzór znajduje się w tym samym rozporządzeniu.

Pojazd powyżej 3,5 t dopuszczalnej masy całkowitej lub przewożący więcej niż dziewięć osób łącznie z kierowcą musi być wyposażony w tachograf (także wtedy, gdy wykonuje się nim przewozy na użytek własny). Może to być tachograf analogowy lub cyfrowy.

Jeżeli przedsiębiorca ma lub zamierza nabyć auto z tachografem cyfrowym, to przede wszystkim musi wystąpić do Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych o kartę kierowcy i kartę przedsiębiorcy. Na stronie internetowej www.tachograf.pwpw.pl są formularze wniosków oraz wzory prawidłowo wypełnionych dokumentów.

Zasady postępowania z kartami określa ustawa z 29 lipca 2005 r. o systemie tachografów cyfrowych (DzU nr 180, poz. 1494 ze zm.) oraz rozporządzenie ministra transportu z 23 sierpnia 2007 r. w sprawie wzorów wniosków o wydanie kart do tachografów cyfrowych (DzU nr 162, poz. 1152). Natomiast częstotliwość pobierania danych z kart i sposób ich przechowywania określa rozporządzenie ministra transportu z 23 sierpnia 2007 r. w sprawie częstotliwości pobierania danych z tachografów cyfrowych i kart kierowców oraz warunków przechowywania tych danych (DzU nr 159, poz. 1128). Rozporządzenie nakazuje pobierać dane z karty kierowcy nie rzadziej niż co 21 dni, a z tachografu cyfrowego nie rzadziej niż co trzy miesiące.

Pobrane dane przedsiębiorca przechowuje w oryginalnym formacie przez co najmniej 12 miesięcy, licząc od daty ich zarejestrowania w tachografie cyfrowym lub na karcie kierowcy. Ponadto ma obowiązek zabezpieczyć dane przed utratą, uniemożliwić dostęp do nich osobom nieuprawnionym, a także zapewnić takie przechowywanie danych, aby były one czytelne i uporządkowane.

Jeżeli kierowcy prowadzą samochody wyposażone w tachografy analogowe, to przedsiębiorca musi przede wszystkim dawać kierowcom w trasę odpowiednią liczbę wykresówek (uwzględnia przy tym, że mogą one zostać uszkodzone lub zabrane podczas kontroli drogowej). Wykresówki muszą pasować do tachografu zamontowanego w danym pojeździe. Przedsiębiorca przechowuje je przynajmniej przez rok od ich użycia. Nie mogą być zabrudzone ani uszkodzone. Na żądanie kierowcy przedsiębiorca musi mu wydać ich kopie.

Od 1 stycznia 2008 r. kierowca w czasie kontroli musi mieć ze sobą i okazywać do kontroli wykresówki lub zaświadczenia z bieżącego dnia i poprzednich 28 dni.

Jeżeli kierowca nie prowadzi w jakichś dniach dużego pojazdu, to przedsiębiorca wydaje mu zaświadczenie, że w tych dniach nie siedział za kółkiem. Jeśli tego nie zrobi, to zarówno on, jak i kierowca mogą mieć kłopoty podczas ewentualnej kontroli na drodze (a także w firmie).

Przypominam, że takie zaświadczenie musi być wystawione na odpowiednim druku. Wzór znajduje się w formie elektronicznej m.in. na stronie: www.ec.europa.eu/transport/road/policy/social_provision/social_form_en.htm

Pracodawca musi też uzyskać od kierowcy dużego pojazdu oświadczenie na piśmie, że nie jest on zatrudniony w innej firmie, a jeśli jest, to o wymiarze zatrudnienia w tym innym miejscu pracy. Nie ma przy tym znaczenia, czy szofer pracuje gdzie indziej na etacie, czy np. na podstawie umowy-zlecenia. Gdyby nie było takiego obowiązku, to kierowcy mogliby nie ujawniać zatrudnienia w innym miejscu i pracować dłużej, niż pozwalają na to przepisy.

Zgodnie z ustawami o transporcie drogowym i o czasie pracy kierowców przedsiębiorcy oprócz ewidencji czasu pracy zgodnej z kodeksem pracy muszą prowadzić dokumentację dotyczącą pracy kierowcy. Zawiera ona odrębnie dla każdego kierowcy ewidencję czasu pracy (zgodnie z przepisami o czasie pracy kierowców i kodeksem pracy) – więcej na ten temat w tekście „Zapewnij zawodowemu kierowcy przerwę, a później dobowy odpoczynek” w DOBREJ FIRMIE z 28 marca 2008 r.

Jeszcze więcej obowiązków ewidencyjnych jest przy przewozach na użytek własny. Od ubiegłego roku przedsiębiorcy wykonujący przewozy na użytek własny mają nieco mniej obowiązków ewidencyjnych. Nie obowiązuje bowiem rozporządzenie o postępowaniu z dokumentacją związaną z pracą kierowcy

Kierowcy, którzy okazują w czasie kontroli wypis z zaświadczenia o wykonywaniu przewozów na potrzeby własne, nie muszą odbywać kursów doszkalających na przewozy rzeczy albo osób. Od ubiegłego roku przedsiębiorca wykonujący takie przewozy nie ma obowiązku wystawiania kierowcy zaświadczenia potwierdzającego jego zatrudnienie oraz odbycie badań lekarskich i psychologicznych. Tym samym kierowca nie musi mieć takiego dokumentu w pojeździe. Nadal jednak przedsiębiorca musi kierować szofera na badania lekarskie i psychologiczne zgodnie z art. 39j i 39k ustawy o transporcie drogowym.