Artykuł 5 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU z 2003 r. nr 90, poz. 844 ze zm.) określa, kto jest chroniony przed rozwiązaniem stosunku pracy w ramach zwolnień grupowych z przyczyn leżących po stronie zakładu.
Chodzi o następujących pracowników:
- w wieku przedemerytalnym, czyli takich, którym brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli z osiągnięciem tego wieku nabędą prawo do emerytury. Dotyczy to powszechnego wieku emerytalnego określonego w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn, a dla zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – od 50 do 55 lat dla kobiet i od 55 do 60 dla mężczyzn;
- pracownice w ciąży i na urlopie macierzyńskim (z wyjątkiem tych na okresie próbnym, nieprzekraczającym miesiąca),
- członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, wskazanych imiennie w uchwale tego organu – przez okres określony w uchwale i przez rok po zakończeniu sprawowania funkcji;
- członków zakładowej organizacji związkowej upoważnionych do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy – przez okres określony w uchwale i przez rok po zakończeniu sprawowania funkcji;
- członków rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego – podczas kadencji rady i rok po jej upływie;
- członków specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej – podczas mandatu i rok po jego wygaśnięciu;
- członków specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawiciela pracowników w spółce europejskiej – podczas mandatu i rok po jego wygaśnięciu;
- członków specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawiciela pracowników w spółdzielni europejskiej – podczas mandatu i rok po jego wygaśnięciu;
- członków rady pracowników lub pracowników uprawnionych do uzyskiwania od pracodawcy informacji i prowadzenia z nim konsultacji, określonych w porozumieniu, o którym mowa w art. 24 ustawy z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (DzU nr 79, poz. 550) – podczas kadencji rady;
- społecznych inspektorów pracy – podczas mandatu i rok po jego wygaśnięciu;
- powołanych do odbycia zasadniczej służby wojskowej lub przeszkolenia wojskowego – od dnia powołania do 30 dni od zwolnienia;
- powołanych do odbycia czynnej służby wojskowej lub jej form zastępczych – od dnia powołania do dnia zwolnienia;
- nieobecnych w pracy z przyczyn usprawiedliwionych – podczas urlopu (w tym wychowawczego), trwającego krócej niż trzy miesiące, i podczas innej absencji usprawiedliwionej.
Tym osobom pracodawca w ogóle nie wypowie umów o pracę z przyczyn leżących po jego stronie. Natomiast jeżeli z tych powodów nie może ich dalej zatrudniać na dotychczasowych stanowiskach, wolno mu jedynie wypowiedzieć im warunki pracy i płacy. Gdy spowoduje to obniżenie ich wynagrodzenia, przysługuje im dodatek wyrównawczy do końca okresu ochronnego. Oblicza się go zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).
Z kolei przy zwolnieniach indywidualnych na podstawie tej ustawy pracownikom chronionym można wypowiedzieć umowy, jeśli zakładowa organizacja związkowa nie zgłosi sprzeciwu w ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu. Jeżeli zoz nie sprzeciwi się w tym terminie, pracodawca samodzielnie podejmuje decyzję.
Dopuszczalne jest natomiast pogorszenie tym pracownikom warunków zatrudnienia w wypowiedzeniu zmieniającym, jeżeli nie można pozostawić ich na dotychczasowych stanowiskach. Jeśli jednak spowodowałoby to spadek ich wynagrodzeń, przysługuje im dodatek wyrównawczy, ale maksymalnie przez sześć miesięcy.
Uwaga! Przepisy prawa pracy znoszą stosowanie przepisów o szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 41
1
§ 1 k.p.).