Niepełnosprawność jest związana z trwałą lub okresową niezdolnością do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Jednak fakt bycia niepełnosprawnym nie dyskwalifikuje automatycznie z życia zawodowego. Osoby niepełnosprawne często podejmują zatrudnienie. Mają przy tym szczególne uprawnienia określone w ustawie z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, która przewiduje trzy stopnie niepełnosprawności – znaczny, umiarkowany oraz lekki.
Wszystkie osoby niepełnosprawne mają szczególne uprawnienia w zakresie organizowania ich czasu pracy. Natomiast pracownicy zaliczeni do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności mają ponadto prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego takiego urlopu pracownik nabywa po przepracowaniu roku po dniu zaliczenia go do jednego z tych stopni niepełnosprawności.
Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne często mają wątpliwości, co zrobić, jeśli pracownik w trakcie zatrudnienia straci status osoby niepełnosprawnej w stopniu znacznym lub umiarkowanym – czy pozbawia go to jakiejś części urlopu dodatkowego?
Przepisy szczególne o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie zawierają szczególnych zasad, którymi rządziłby się dodatkowy urlop wypoczynkowy, np. dotyczących jego rozliczania czy planowania. W związku z tym konieczne jest stosowanie powszechnych reguł odnoszących się do pracowniczych uprawnień urlopowych. Jednak i one nie odpowiadają wprost na pytanie, jak należy postąpić w kwestii urlopu dodatkowego w przypadku, gdy pracownik w trakcie roku utracił status osoby niepełnosprawnej.
Przyjmuje się, że w sytuacji, gdy pracownik nabył prawo do urlopu dodatkowego na dany rok kalendarzowy, nie wykorzystał go w całości, a następnie utracił wymagany stopień niepełnosprawności, i tak ma prawo do wykorzystania pełnych 10 dni tego urlopu. Nie ma tu zastosowania zasada proporcjonalności. Obowiązuje ona bowiem w sytuacji rozliczania urlopu w razie ustania stosunku pracy w trakcie roku, a nie w sytuacji kontynuowania zatrudnienia.
Taką regułę należy przyjąć również wtedy, gdy pracownik traci status niepełnosprawnego na początku roku, ale po nabyciu uprawnień urlopowych z 1 stycznia tego roku.
Jeżeli zatem pracownik traci wymagany stopień niepełnosprawności np. w lutym czy w marcu, zachowuje prawo do 10 dni urlopu dodatkowego. Jednocześnie w związku z utratą wymaganego stopnia niepełnosprawności oznacza to brak prawa do urlopu dodatkowego w kolejnym roku.
—Sebastian Kryczka, prawnik, ekspert prawa pracy
