Roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia

Przesłanki powstania roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia są następujące:

1) wzbogacenie majątku jednej osoby (np. przedsiębiorcy) kosztem majątku innej (np. również przedsiębiorcy),

2) wzbogacenie jest wynikiem zubożenia,

3) wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej, np. wyroku sądu.

Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko tę bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody >patrz przykład 1-2, wzór przedsądowego wezwania do zapłaty oraz wzór pozwu o zwrot bezpodstawnie uzyskanej korzyści majątkowej.

Przykład 1

Pan Paweł (prowadzący własną firmę) otrzymał przelewem od Y sp. z o.o. 4 tys. zł. Księgowa spółki, pomyliła nr rachunku widniejący na fakturze wystawionej przez jednego z jej kontrahentów, i pieniądze te, w konsekwencji, trafiły na konto pana Pawła. Zarząd Y sp. z o.o. wystosował więc do pana Pawła przedsądowe wezwanie do zapłaty wskazanej sumy, wyznaczając mu 7-dniowy termin od daty odbioru monitu na jej uiszczenie. Pan Paweł nie zareagował, a pismo odebrał 31 sierpnia 2016 r. W opisanej sytuacji zatem Y sp. z o.o. może wystąpić przeciwko niemu o zwrot 4 tys. zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 8 września 2016 r. do dnia zapłaty z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Przykład 2

Na mocy prawomocnego wyroku pani Oliwia (prowadząca własną firmę) została zobowiązana do wydania X sp. z o.o. wózka widłowego GY-30-2015. Przed datą wydania przez sąd II instancji judykatu, tj. przed oddaleniem apelacji pani Oliwii od niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia sądu I instancji, wózek ten został jednak całkowicie uszkodzony. Sprawca pokrył zaś koszty naprawy w wysokości 50 tys. zł. X sp. z o.o. powinna zatem wezwać panią Oliwię do zapłaty 50 tys. zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od daty wydania wyroku przez sąd odwoławczy. Skoro bowiem została ona zobowiązana do wydania w/w wózka, to surogat otrzymany jako naprawienie szkody w nim powstałej, stanowi jej bezpodstawne wzbogacenie od chwili wydania orzeczenia przez sąd II instancji.

Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził ową korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią. To ona wtedy bowiem staje się bezpodstawnie wzbogacona. Zubożony nie może zatem żądać wydania korzyści od pierwotnie wzbogaconego. Nieodpłatne rozporządzenie korzyścią musi być dokonane przez osobę, która wcześniej uzyskała ją bez podstawy prawnej. W sytuacji zaś, w której obdarowany rozporządzi dalej korzyścią nieodpłatnie, to osoba, która tę korzyść od niego otrzymała, nie będzie zobowiązana wobec zubożonego do jej zwrotu, gdyż dokonane na jej rzecz przysporzenie będzie miało swą ważną podstawę prawną >patrz przykład 3-5.

Przykład 3

Sytuacja jak w przykładzie 1.

Pan Paweł za kwotę 4 tys. zł kupił laptop, który następnie jako prezent urodzinowy podarował swojej partnerce pani Kindze. To zatem od niej jako bezpodstawnie wzbogaconej Y sp. z o.o. może domagać się zwrotu owej sumy 4 tys. zł.

Przykład 4

Sytuacja jak w przykładzie nr 3, przy czym laptop został sprzedany przez pana Pawła pani Kindze za kwotę 4 tys zł. To więc pan Paweł jest bezpodstawnie wzbogacony i to od niego Y sp. z o.o. może dochodzić zwrotu w/w sumy;

Przykład 5

Sytuacja jak w przykładzie 3. Pani Kinga sprzedała laptop swojej koleżance pani Julicie za kwotę 4 tys. zł. Ta ostatnia nie jest zatem zobowiązana wobec Y sp. z o.o. do zwrotu 4 tys. zł.

Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły one pokrycia w użytku, który z nich osiągnął >patrz przykład 6. Zwrotu zaś innych nakładów (tj. zbytkownych) - o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania. Dopuszczalne jest jednak zabranie tych nakładów i przywrócenie stanu poprzedniego >patrz przykład 7. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może domagać się ich zwrotu tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania >patrz przykład 8. Jeżeli żądający wydania korzyści jest równocześnie zobligowany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby zobowiązany zwrócić >patrz przykład 9.

Przykład 6

Pomiędzy paniami: Dagmarą i Oktawią powstał spór, która z nich jest wierzycielem w/s o wydanie rozdrabniarki do betonu CX-231. Zanim pani Dagmara podjęła czynności konserwatorskie (o łącznej wartości 12 tys. zł) mające na celu utrzymanie w/w rozdrabniarki w dobrym stanie (bo to ona faktycznie miała ją w swoim posiadaniu), uzyskała ona ustne oświadczenie od pani Oktawii, że ta zrzeka się wszelkich roszczeń związanych z prawem własności owego przedmiotu. Pani Dagmara nie mogła, w rezultacie, przewidzieć obowiązku jej zwrotu. Ostatecznie jednak pani Oktawia zmieniła zdanie i na drodze sądowej uzyskała potwierdzenie, że rozdrabniarka należy do niej. Do tego czasu, od dnia, kiedy objęła posiadanie maszyny, pani Dagmara w ogóle jej nie używała. Może więc ona domagać się od pani Oktawii zwrotu 12 tys. zł, ponieważ ten w naturze jest wykluczony. Pani Dagmara zaś nie używała do realizacji robót zleconych jej firmie tej rozdrabniarki, od daty objęcia jej w posiadanie do chwili uprawomocnienia się wyroku przyznającego prawo jej własności pani Oktawii, stąd nakłady na prace konserwatorskie nie znalazły pokrycia w użytku, który osiągnęła z robót wykonywanych za pomocą owej maszyny.

Przykład 7

Sytuacja jak w przykładzie 6, przy czym pani Dagmara, oprócz prac konserwatorskich, nabyła 3 ruchome sporniki P-245 (za łączną kwotę 6 tys. zł), aby w razie ewentualnego zbycia zwiększyć wartość rozdrabniarki do betonu CX-231. Jeżeli zatem sporniki te mogą być odłączone od maszyny, pani Dagmara może je zabrać przywracając stan poprzedni albo też żądać zwrotu kwoty 6 tys. zł stanowiącej ich wartość jako nakładów zbytkownych.

Przykład 8

Sytuacja jak w przykładzie 2, z tą różnicą, że wózek widłowy GY-30-2015 nie został uszkodzony, a jego wartość oszacowano na kwotę 30 tys. zł. Pani Oliwia, w dniu uprawomocnienia się wyroku Sądu I instancji nakazującej jej wydanie w/w wózka na rzecz X sp. z o.o., nabyła za 4 tys zł dodatkowy, ruchomy moduł S-267 wzmacniający podnośnik. Jest to zatem nakład zbytkowny, ponieważ pani Oliwia nie musiała dokupić tego modułu w celu prawidłowego działania wózka. Przedmiotowy moduł zwiększył wartość wózka o 4 tys. zł. Pani Oliwia w dacie dokonania owego zakupu miała świadomość, że opisany wózek jej się nie należy, ponieważ w tym samym dniu uprawomocnił się judykat nakazujący jej wydanie tego wózka na rzecz X sp. z o.o. Pani Oliwia ma zatem prawo domagać się od X sp. z o.o. wydania jej w/w modułu.

Przykład 9

Sytuacja jak w przykładzie 8.

Z uwagi na to, iż X sp. z o.o. zobowiązana jest do zwrotu pani Oliwii ruchomego modułu S-267, sąd może zobowiązać tę ostatnią- zamiast do wydania na rzecz X sp. z o.o. wózka widłowego GY-30-2015- do zwrotu spółce 26 tys. zł, stanowiącej różnicę między wartością wózka (30 tys. zł) a wartością modułu (4 tys. zł) będącego nakładem zbytkownym.

Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu >patrz przykład 10 i 11. Powinność ta istnieje natomiast m.in. wówczas, gdy korzyść uzyskano na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, nieprawomocnego orzeczenia sądu (również polubownego), orzeczenia sądu, co do którego wywiedziono skargę kasacyjną, a także, gdy zostało ono zmienione lub uchylone w związku z rozpoznaniem skargi o wznowienie postępowania ale tylko wtedy, gdy wzbogacony znał podstawę do wniesienia tejże skargi, jak również, gdy prawomocne orzeczenie sądu, co do którego przywrócono termin do wniesienia środka odwoławczego, zostało następnie uchylone lub zmienione, jeśli wzbogacony znał podstawy do przywrócenia terminu, ponieważ wynikały one z jego działania (np. podał niewłaściwy adres przeciwnika procesowego).

Przykład 10

Sytuacja jak w przykładzie 1.

Pan Paweł przeznaczył, omyłkowo otrzymane, 4 tys. zł na pokrycie miesięcznej raty kredytu hipotecznego. Miał świadomość, że nie wystawił on Y sp. z o.o. żadnej faktury. W opisanej sytuacji zatem, pan Paweł w dacie pokrycia miesięcznej raty kredytu tą kwotą powinien był liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu. Z uwagi na to, obowiązek zapłaty owej sumy nie wygasł.

Przykład 11

Pani Donata (prowadząca własną firmę) wypłaciła swojemu pracownikowi (pani Konstancji) podwójną kwotę wynagrodzenia za jeden miesiąc (tj. 5 tys. zł). Ta ostatnia uznała, że nadwyżka (o 2,5 tys. zł) to należna jej premia i dodatkowe uposażenie za nadgodziny za ten miesiąc. Wydała zatem kwotę 2,5 tys. zł na remont kuchni. W przelewie w tytule wpłaty pani Donata wpisała „wynagrodzenie za sierpień 2016r.". Pani Konstancja miała zatem prawo uznać, iż te dodatkowe 2,5 tys. zł jej się należy i wydać je na własne potrzeby, tym bardziej, że zostało ono wypłacone przez księgową, a więc osobę kompetentną w zakresie dokonywania płatności. Nie jest ona, w konsekwencji, zobowiązana do zwrotu na rzecz pani Donaty tej sumy.

Normy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia szkody.

Ważne: „Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, z którym występuje przedsiębiorca, podlega trzyletniemu przedawnieniu przewidzianemu w art. 118 k.c., jeżeli powstaje ono w związku z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą." – Sąd Najwyższy w wyroku z 16 lipca 2003 r., V CK 24/02).

Autorka pomija w tym artykule wszelkie kwestie dotyczące świadczenia nienależnego.

Autorka jest adwokatem

podstawa prawna: art. 118, 405-409 oraz 414 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tj. DzU z 2016 r. poz. 380)

podstawa prawna: art. 17 pkt 4 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2014 r. poz. 101 ze zm.)

podstawa prawna: art. 13 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (DzU z 2014 r., poz. 1025 ze zm.)

podstawa prawna: art. 2 ust. 2 pkt 2 ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (DzU z 1989 r. nr 33, poz. 175 ze zm.)