Tak uznał Sąd Najwyższy w uchwale z 26 lutego 2015 r., III CZP 104/14.
W toku egzekucji prowadzonej przeciwko dłużnikowi (fundacji) z wniosku wierzyciela (banku) komornik sądowy zajął rachunki bankowe dłużnika w innym banku niż wierzyciel.
Zgodnie z umowami między województwem a dłużnikiem o dofinansowanie projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego na zajęte rachunki bankowe dłużnika przekazywane były środki pieniężne tytułem dofinansowania projektów objętych tymi umowami.
Dłużnik 19 lutego 2014 r. wniósł skargę na czynności komornika, domagając się ograniczenia egzekucji dotyczącej środków dłużnika pochodzących z funduszy unijnych. Postanowieniem z 7 kwietnia 2014 r. sąd rejonowy uchylił czynności komornika w przedmiocie zajęcia rachunków bankowych w zakresie znajdujących się na nich środków z dofinansowania, które zostało udzielone dłużnikowi zgodnie z umowami zawartymi z województwem, i w tym zakresie umorzył egzekucję z tych rachunków. Przyjął, że środki te stanowią sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele i z mocy art. 831 § 1 pkt 2 k.p.c. nie podlegają egzekucji. Przewidziane w tym przepisie ograniczenie egzekucji dotyczy wszystkich sposobów egzekucji, w tym z rachunku bankowego. Skoro na rachunkach bankowych dłużnika znajdowały się środki wyłączone spod egzekucji, to zajęcia tych rachunków w tym zakresie nie mogą być uznane za skuteczne.
Rozpoznając zażalenie wierzyciela na postanowienie sądu rejonowego, sąd okręgowy stwierdził, że rzeczywiście istnieje podstawa do umorzenia egzekucji, lecz na podstawie art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c., który mówi o środkach pochodzących z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tj. m.in. środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej). Sąd ten powziął jednak poważne wątpliwości, czy zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego dokonane przez organ egzekucyjny jest skuteczne w odniesieniu do zgromadzonych na tym rachunku środków niepodlegających egzekucji z mocy powyżej wskazanego przepisu k.p.c. Zagadnienie to przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Ten zaś podjął uchwałę, zgodnie z którą zajęcie rachunku bankowego nie może obejmować środków, o których mowa w art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c., chyba że egzekwowana wierzytelność powstała w związku z realizacją projektu, na który te środki były przeznaczone.
Tomasz Pleśniak, Starszy prawnik we wrocławskim biurze Rödl & Partner
Przepis art. 831 § 1 pkt 2a został wprowadzony do kodeksu postępowania cywilnego ustawą z 24 stycznia 2014 r. o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z tym przepisem egzekucji nie podlegają środki pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o finansach publicznych, chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z realizacją projektu, na który środki te były przeznaczone. Podczas tej samej nowelizacji k.p.c. został zmieniony także art. 831 § 2 k.p.c., który stanowi, że w przypadkach, o których mowa w art. 831 § 1 pkt 1–2a i 7 k.p.c., nie podlegają egzekucji również sumy i świadczenia już wypłacone lub wydane, a w przypadku, o którym mowa w pkt 2a, nie podlegają egzekucji również środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne powstałe w ramach realizacji projektu, na który były przeznaczone środki pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o finansach publicznych, przez okres jego trwałości wskazany w umowie o dofinansowanie projektu.
Ustawa nowelizująca k.p.c. z 24 stycznia 2014 r. nie zawiera – w odniesieniu do zmian art. 831 § 1 pkt 2a oraz art. 831 § 2 k.p.c. – regulacji intertemporalnej. Wobec tego w niniejszej sprawie przepisy te w nowym brzmieniu znalazły zastosowanie przy rozpoznawaniu zażalenia wnioskodawcy, chociaż czynności zajęcia rachunków bankowych dokonano przed wejściem w życie zmian, tj. 8 kwietnia 2014 r.
Jak przyjął SN w komentowanej uchwale, decydujące dla wyznaczenia granic wyłączenia spod egzekucji wynikającego z tych przepisów jest pochodzenie środków, do których kierowana jest egzekucja, a nie to, jaki tytuł prawny do tych środków ma dłużnik, wobec którego prowadzona jest egzekucja. Nie ma natomiast znaczenia, czy dłużnik dopiero ma wierzytelność o ich wypłatę, czy też środki te zostały już dłużnikowi wypłacone i znajdują się na jego rachunku bankowym. Skutków prawnych tego wyłączenia nie ogranicza również przyjęta przez SN konstrukcja egzekucji z rachunku bankowego, zakładająca, że egzekucja ta obejmuje wierzytelność dłużnika w stosunku do banku powstałą w następstwie przeniesienia przez dłużnika na bank własności wpłaconych środków pieniężnych. Wyłączenie spod egzekucji według art. 831 § 1 pkt 2a i art. 831 § 2 k.p.c. nie jest skuteczne tylko i wyłącznie wtedy, gdy wobec dłużnika prowadzona jest egzekucja z tytułu wierzytelności powstałej w związku z realizacją projektu, na który przeznaczone były środki, o których mowa.
Tezę uchwały SN dodatkowo uzasadnia treść art. 831 § 2 k.p.c. w zakresie, w którym rozciąga wyłączenie spod egzekucji środków określonych w art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c. na środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne powstałe w ramach realizacji projektu, na który były przeznaczone środki wyłączone spod egzekucji, przez okres jego trwałości wskazany w umowie o dofinansowanie projektu. Jeżeli egzekucji nie podlegają także środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne powstałe w ramach realizacji projektu finansowanego przy użyciu środków określonych w art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c., to tym bardziej należy uznać za wyłączone spod egzekucji te środki po ich wypłacie na rachunek bankowy dłużnika, a przed ich spożytkowaniem przez dłużnika w ramach realizacji projektu.