Jest to dopuszczalne na podstawie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego także w sprawach z zakresu zbiorowego prawa pracy. Przepis ten nie rozróżnia bowiem sporów indywidualnych od zbiorowych.
Dotychczas takie procesy były rzadkie i sądy niższych instancji traktowały je nieufnie. Trudno się temu dziwić, bo nie ma tu jednoznacznego orzecznictwa. Do chwili obecnej nie rozstrzygnęło ono ostatecznie, czy dopuszczalne są powództwa o ustalenie ?w sprawach z zakresu zbiorowego prawa pracy.
Skąd spór
Kilka lat temu w firmie budowlanej pracodawca zawarł ?z działającymi w niej związkami zawodowymi porozumienie zbiorowe. Po latach związki mimo trwającej ?w branży dekoniunktury zażądały podwyżki płac, która przekraczała wysokość ustaloną w podpisanym porozumieniu, i wszczęły spór zbiorowy. Pracodawca uznał go za nielegalny, gdyż strona związkowa nie wypowiedziała odpowiedniego postanowienia porozumienia. Tym samym stwierdził niedopuszczalność prowadzenia sporu w tej sprawie. Godziło to w ustawową klauzulę pokoju społecznego. W rezultacie wystąpił do sądu pracy o ustalenie nielegalności sporu zbiorowego w sprawie postulatów zwiększenia wynagrodzenia i zabezpieczenie powództwa przez zakazanie związkom kontynuowania sporu.
Przepisy na tak
Sprawy takie są dozwolone, co potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 20 maja 2011 r. (II PK 295/10). Dopuścił powództwa ustalające z zakresu zbiorowego prawa pracy. Przyjął, że pracodawca ma z reguły interes prawny w ustaleniu przez sąd, że działająca na terenie części zakładu struktura związku zawodowego nie ma statusu międzyzakładowej organizacji. To precedensowy pogląd dla całego zbiorowego prawa pracy.
Aby jednak powództwo ustalające było skuteczne, muszą istnieć ogólne przesłanki z art. 189 k.p.c. Oznacza to, że pracodawca musi mieć interes prawny w ustaleniu nielegalności sporu zbiorowego. Niedopuszczalne jest natomiast powództwo, gdy można skorzystać z innej formy ochrony. Stanowisko to potwierdzają regulacje konstytucyjne i międzynarodowe.
Przy wykładni art. 189 k.p.c. w odniesieniu do powództw ze zbiorowego prawa pracy na szczególną uwagę zasługują dyrektywy sformułowane w art. 14 międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych. Również art. 77 ust. 2 w związku ?z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP dopuszcza drogę sądową dla takich spraw. Obie te normy jednoznacznie przemawiają zatem za uznaniem prawa szefa do wniesienia powództwa. Odpowiada to idei zapewnienia drogi sądowej ?w demokratycznym państwie prawnym oraz sądowej kontroli legalności sporów zbiorowych wszczynanych przez związki zawodowe.
—Beata Baran
