Podejmując decyzję o rozpoczęciu działalności gospodarczej, przedsiębiorca staje przed pytaniem o formę prawną, w której będzie ona prowadzona. Wówczas aspekty korporacyjne, jak również ekonomiczne odgrywają znaczącą rolę.
Z prawnego punktu widzenia jest do wyboru prowadzenie działalności gospodarczej m.in. w ramach indywidualnej praktyki, w ramach umowy spółki cywilnej, bądź w formie spółki prawa handlowego. W zależności od zakresu działalności wybór pada bądź na indywidualną praktykę, bądź na zorganizowany prawnie podmiot.
Jeżeli przepisy ustawy szczególnej nie przewidują określonej formy prawnej dla danego rodzaju działalności (banki, towarzystwa funduszy inwestycyjnych), to mamy dowolność wyboru. Trudność może się zrodzić, gdy nie wiemy, która ze spółek handlowych będzie bardziej odpowiadała profilowi planowanej działalności.
Jaki cel
Atrakcyjność tej czy innej formy spółek prawa handlowego uzależniona jest od celu, jaki wspólnicy chcą osiągnąć. Cel ten może koncentrować się na wyniku ekonomicznym wspólników, choć często elementy prawne, w szczególności poczucie bezpieczeństwa uczestników przedsięwzięcia i zakres ich realnej kontroli, może mieć znaczenie.
Spółka osobowa
Z punktu widzenia powyższych kryteriów spółki osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna) mają tę zaletę, że wspólnicy zachowują uprawnienia kontrolne i nadzorcze nad działalnością spółki, nie przenosząc ich na organy nadzoru (z wyjątkami ustawowymi, np. spółka komandytowo-akcyjna, w której może – a czasami jest to obowiązkowe – występować rada nadzorcza), jak również w oznaczonym zakresie mają bezpośrednie uprawnienia do decydowania o codziennym zaciąganiu zobowiązań przez spółkę (tym samym mając kontrolę bieżącą nad jej działalnością, np. spółka jawna).
Walor ekonomiczny skupia się głównie na elementach podatkowych, dotyczących zasad opodatkowania podatkiem dochodowym wspólników spółek osobowych.
Zgodnie z prawem spółki osobowe są transparentne podatkowo, tzn. że spółka osobowa nie jest podatnikiem podatku dochodowego, są nimi bezpośrednio wspólnicy takiej spółki i to oni rozliczają się z dochodów osiąganych w ramach działalności prowadzonej przez spółkę osobową w proporcji do udziału w zyskach spółki osobowej im przysługującym. Przykładowo, jeśli spółka osobowa osiągnęła dochód z tytułu świadczonych przez siebie usług doradczych, dochód ten (a konkretnie przychód i koszty uzyskania przychodów) jest opodatkowany bezpośrednio na poziomie wspólników tej spółki.
Prawno-ekonomicznym elementem może być również charakter odpowiedzialności ponoszonej przez spółkę i każdego ze wspólników. W spółkach osobowych wspólnicy ponoszą pełne ryzyko prowadzonej działalności. Charakter odpowiedzialności za zobowiązania spółki, typowy dla spółek osobowych (w części z nich uzależnione to jest od kategorii wspólnika), w niektórych przedsięwzięciach gospodarczych może odgrywać znaczącą rolę.
Kapitałowe
Inaczej jest w spółkach kapitałowych (spółka z o.o., akcyjna), gdzie wspólnik ponosi ryzyko ekonomiczne w zakresie wartości wkładów wniesionych do spółki. Podobny charakter ograniczonego ryzyka występuje w przypadku komandytariusza w spółce komandytowej oraz akcjonariusza w spółce komandytowo- akcyjnej.
Oczywiście praktyka gospodarcza uwzględnia takie ukształtowanie struktury własnościowej, aby ograniczyć ryzyko ekonomiczne wspólników spółek osobowych przy zachowaniu cech kontrolnych właściwych dla nich (np. gdy komplementariuszem w spółce komandytowo-akcyjnej jest spółka z o.o.). Jednak z punktu widzenia bezpieczeństwa zainwestowanego kapitału i zakresu odpowiedzialności wspólników charakter prawny spółek kapitałowych może być bardziej atrakcyjny dla potencjalnego inwestora.
Z punktu widzenia rozliczeń podatkowych prowadzenie działalności w ramach spółki kapitałowej wiąże się z podwójnym opodatkowaniem. Tzn. dochód z działalności prowadzonej przez spółkę kapitałową podlega najpierw opodatkowaniu na poziomie spółki, a następnie – w chwili wypłaty dywidendy – na poziomie wspólnika. Oznacza to, że efektywne opodatkowanie działalności prowadzonej w ramach spółki kapitałowej przekracza 34 proc.
Jaka praktyka
Na rynku zauważyć można wzrost liczby rejestracji spółek osobowych, w szczególności komandytowych, które pozwalają łączyć ograniczoną odpowiedzialność wspólników z korzystnymi zasadami opodatkowania wspólników.
Szczególna sytuacja dotyczy spółek komandytowo-akcyjnych, które pozwalają obecnie na osiągnięcie korzystnych zasad opodatkowania dochodów z działalności przez nie prowadzonej, tzn. dochody osiągane z działalności prowadzonej przez SKA mogą podlegać opodatkowaniu dopiero z chwilą wypłaty przez spółkę dywidendy na rzecz akcjonariuszy.
—Agnieszka Krysik, aplikant radcowski w Kancelarii Ożóg i Wspólnicy
—Piotr Majewski, doradca podatkowy w Kancelarii Ożóg i Wspólnicy