Umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych są najpowszechniej zawieranymi umowami ubezpieczenia. Ze względu na wagę społeczną tego ubezpieczenia zmiany regulacji prawnych mają bardzo duże znaczenie zarówno dla kierowców, przedsiębiorców zajmujących się przewozami drogowymi, jak i poszkodowanych.
Od 11 czerwca 2012 roku sumy gwarancyjne w obowiązkowych ubezpieczeniach OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zostały ustawowo podwyższone i w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych, wynoszą:
- równowartość 5 mln euro za szkody na osobach,
- równowartość 1 mln euro za szkody w mieniu.
Podwyżkę tę przewidziały przepisy ustawy z 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej (DzU z 2007 r. nr 102, poz. 691).
Ponieważ ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest obowiązkowe, ustawodawca określa podstawowe parametry ubezpieczenia, czyli m.in. zakres i granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.
Co to jest suma gwarancyjna
Zgodnie z brzmieniem art. 7 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych przez sumę gwarancyjną określa się kwotę, która stanowi górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu zawieranej umowy ubezpieczenia obowiązkowego. Suma gwarancyjna stanowi zatem podstawowy parametr określający zakres ochrony ubezpieczeniowej udzielanej przez ubezpieczyciela w ramach zawieranej umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Z ubezpieczenia obowiązkowego OC posiadaczy pojazdów mechanicznych odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, najwyżej jednak do ustalonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej, natomiast wszystkie szkody wynikłe z tej samej przyczyny traktuje się jako jeden wypadek ubezpieczeniowy.
Przy czym należy zaznaczyć, że w granicach sumy gwarancyjnej ubezpieczyciel jest także obowiązany zwrócić ubezpieczającemu – uzasadnione okolicznościami zdarzenia – koszty poniesione w celu zapobieżenia zwiększeniu szkody.
Ponadto, także w granicach sumy gwarancyjnej, ubezpieczyciel jest zobowiązany zwrócić ubezpieczającemu niezbędne koszty obrony w postępowaniu karnym i koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu cywilnym, podjętych na polecenie lub za zgodą ubezpieczyciela. Wynika to z treści art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.
Dodatkowo odszkodowanie z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje również koszt dodatkowego badania technicznego, zgodnie z art. 36a ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.
W ubezpieczeniach obowiązkowych minimalna suma gwarancyjna jest określana przez ustawodawcę, wraz z innymi najistotniejszymi elementami ochrony ubezpieczeniowej. Wynika to m.in. z treści art. 13 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, zgodnie z którym odszkodowanie wypłaca się w granicach odpowiedzialności cywilnej podmiotów objętych ubezpieczeniem, nie wyżej jednak niż do wysokości sumy gwarancyjnej ustalonej w umowie.
Jeżeli zatem poszkodowany poniesie szkodę wyższą niż wysokość sumy gwarancyjnej, to roszczenie w wysokości przekraczającej sumę gwarancyjną przysługuje mu już wyłącznie do sprawcy szkody.
Zatem ustalenie przez ustawodawcę sumy gwarancyjnej ma znaczenie dla pozycji poszkodowanego i realnych szans na uzyskanie odszkodowania. Za spełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia uważa się sytuację, gdy ustalona suma gwarancyjna nie jest niższa niż minimalna suma gwarancyjna ustalona ustawowo dla tego ubezpieczenia obowiązkowego.
Oznacza to, że zawierane z klientami umowy ubezpieczenia obowiązkowego nie mogą określać sumy gwarancyjnej niższej niż określona w ustawie, natomiast oczywiście suma ubezpieczenia może zostać ustalona indywidualnie przez strony umowy ubezpieczenia na kwotę wyższą, a nawet bez określenia limitu odpowiedzialności ubezpieczyciela.
Należy w tym miejscu przytoczyć regulację art. 822 § 4 kodeksu cywilnego, zgodnie z którą uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela.
Podobny przepis znajduje się również w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, który stwierdza, że poszkodowany w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń.
W przypadku umów ubezpieczenia obowiązkowego poszkodowany ma możliwość dochodzenia w pewnych okolicznościach swojego roszczenia również od Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego lub Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Kontrola umowy
Spełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego podlega kontroli przez organy do tego obowiązane lub uprawnione. I tak, zgodnie z art. 84 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, do przeprowadzania kontroli spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych są obowiązane:
- policja,
- organy celne,
- Straż Graniczna,
- organy właściwe w sprawach rejestracji pojazdów,
- Inspekcja Transportu Drogowego.
Natomiast do kontroli są uprawnione:
- Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny,
- inne organy uprawnione do kontroli ruchu drogowego,
- Inspekcja Ochrony Środowiska.
Spełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego ustala się na podstawie dokumentu ubezpieczenia, najczęściej polisy.
Skutki braku lub nieposiadania polisy
Przepisy ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w sposób szczegółowy określają skutki braku dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy ubezpieczenia oraz skutki niezawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego.
Jeżeli osoba kontrolowana nie okaże dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy ubezpieczenia obowiązkowego lub dowodu opłacenia składki za to ubezpieczenie, organ przeprowadzający kontrolę zawiadamia o tym Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny w terminie 14 dni od dnia przeprowadzenia lub zakończenia kontroli.
Jeżeli osoba zobowiązana do zawarcia umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych tej umowy nie zawarła, jest zobowiązana do uiszczenia opłaty, której wysokość powinna zostać określona zgodnie z treścią art. 88 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.
Jakie opłaty, czyli kary
Wysokość opłaty stanowi:
- dla samochodów osobowych – równowartość dwukrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę,
- dla samochodów ciężarowych, ciągników samochodowych i autobusów – równowartość trzykrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę,
- dla pozostałych pojazdów – równowartość jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Wysokość opłaty ustalonej na podstawie tych kryteriów może być modyfikowana w zależności od okresu pozostawania posiadacza bez ochrony ubezpieczeniowej w każdym roku kalendarzowym i wynosi 20 proc. ustalonej opłaty (gdy okres pozostawania bez ubezpieczenia nie przekracza trzech dni), 50 proc. ustalonej opłaty (gdy okres nie przekracza 14 dni) lub 100 proc. tej opłaty, gdy posiadacz pojazdu mechanicznego pozostawał bez ochrony ubezpieczeniowej przez okres dłuższy niż 14 dni.
W roku 2012 opłaty te wynoszą: 3000 zł w przypadku 100 proc. opłaty, 1500 zł dla 50 proc. opłaty oraz 600 zł dla opłaty 20 proc.
W przypadku gdy posiadacz pojazdu mechanicznego nie przedstawi dokumentów umożliwiających obniżenie wysokości opłaty, jest on zobowiązany do uiszczenia opłaty w pełnej wysokości.
Uwaga!
Uiszczenie opłaty nie zwalnia danej osoby z obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia. Jest to swoista sankcja dla osoby, która nie zawarła umowy ubezpieczenia wbrew ciążącemu na niej obowiązkowi, bowiem opłata nie stanowi substytutu składki ubezpieczeniowej.
Wysokości w obowiązkowych ubezpieczeniach
Przypomnijmy, że ustawodawca w 2007 r. przewidział długi okres dostosowawczy w zakresie wysokości sum gwarancyjnych w obowiązkowych ubezpieczeniach OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Zgodnie z regulacjami ustawy w umowach ubezpieczenia zawieranych w okresie do 10 grudnia 2009 r. suma gwarancyjna w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych, nie mogła być niższa niż równowartość w złotych:
- w przypadku szkód na osobie – 1 500 000 euro,
- w przypadku szkód w mieniu – 300 000 euro.
Dla umów ubezpieczenia zawieranych w okresie od 11 grudnia 2009 r. do 10 czerwca 2012 r. suma gwarancyjna nie mogła być niższa niż równowartość w złotych:
- w przypadku szkód na osobie – 2 500 000 euro,
- w przypadku szkód w mieniu – 500 000 euro.
Kwoty te wydawały się wysokie i na pewno zaspokajały roszczenia wynikające z większości wypadków komunikacyjnych.
Beata Mrozowska radca prawny, kancelaria Hogan Lovells
Komentuje Beata Mrozowska, radca prawny, kancelaria Hogan Lovells
Zdarzają się takie wypadki, kiedy ciężko poszkodowana jest duża liczba osób i szkody w mieniu są znacznych rozmiarów.
Wówczas pojawia się problem wyczerpania się sumy gwarancyjnej i ustalenia w takich warunkach przez ubezpieczyciela specjalnych zasad wypłaty świadczeń, regulujących także kolejność zaspokajania zgłaszanych roszczeń, jako że nie jest możliwe dokonanie wypłaty pełnego odszkodowania wszystkim poszkodowanym.
Zwykle bowiem nie jest możliwe wyegzekwowanie roszczeń ponad kwotę sumy gwarancyjnej bezpośrednio od sprawcy szkody ze względu na jej rozmiar. Problem jest szczególnie bolesny w przypadku długoterminowych świadczeń rentowych, wypłacanych osobom, które ucierpiały wskutek wypadku.
