W zależności od posiadanego stopnia niepełnosprawności ułatwienia te dotyczą:

- skróconego czasu pracy,

- zakazu pracy w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych,

- dodatkowej przerwy w pracy,

- dodatkowego urlopu wypoczynkowego,

- płatnego zwolnienia z pracy.

Skrócona norma

Do pełnosprawnych zatrudnionych odnosi się art. 129 kodeksu pracy. Zgodnie z nim czas pracy nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym czterech miesięcy, z zastrzeżeniem innych regulacji wskazanych kodeksem pracy.

Ponadto każdy pracownik podlega rygorom związanym z systemami czasu pracy. Stosuje się także do niego reguły wynikające z pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej oraz w niedziele i święta.

Lekarz zaświadcza

Wobec niepełnosprawnych ten przepis kodeksu pracy modyfikuje art. 15 ustawy o rehabilitacji. Zgodnie z nim czas pracy takiej osoby nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.

Natomiast czas pracy zaliczonego do  znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może być dłuższy niż siedem godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne załogi lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda jej zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Stosuje się ją od dnia przedstawienia pracodawcy takiego zaświadczenia. Koszty badań związanych z wydaniem tego zaświadczenia ponosi firma.

Art. 18 ustawy o rehabilitacji stanowi, że stosowanie skróconych norm czasu pracy nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Ponadto godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, przy przejściu na skrócone normy, podwyższa się w stosunku, w jakim dotychczasowy wymiar czasu pracy pozostaje do tych norm.

Zatem jeśli taką samą pracę wykonują osoby zaliczone do  znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, pracujące siedem godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, co stanowi dla nich cały etat, jak i zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności (pracujące osiem godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo), to ich wynagrodzenie miesięczne należy ustalić w równej wysokości.

Jakie wyjątki

Art. 15 ust. 3 ustawy o rehabilitacji stanowi też, że niepełnosprawnego nie wolno zatrudnić w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Od regulacji o czasie pracy jest jeden wyjątek. Zgodnie z art. 16 ustawy skróconych norm nie stosuje się:

- do osób zatrudnionych przy  pilnowaniu oraz

- gdy na wniosek osoby zatrudnionej zgodzi się na to lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne załogi lub gdy go nie ma, lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą.

Dodatkowa przerwa

Zgodnie z art. 134 k.p. jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej sześć godzin, ma on prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut wliczanej do czasu pracy.

Dodatkowo art. 17 ustawy o rehabilitacji zapewnia niepełnosprawnemu prawo do przerwy w pracy, którą wykorzystać może na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Druga pauza wynosi 15 minut i jest wliczana do czasu pracy.

Dziesięć dni urlopu więcej

Zgodnie z art. 19 ustawy o rehabilitacji osobie ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności należy się dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Oblicza się go łącznie z wypoczynkiem przysługującym z kodeksu pracy. Dlatego u osoby zaliczonej do tych stopni niepełnosprawności wakacje będą wynosiły odpowiednio:

- 30 dni, jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż dziesięć lat,

- 36 dni, jeżeli pracownik pracuje co najmniej dziesięć lat.

Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego niepełnosprawny nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia go do znacznego lub umiarkowanego stopnia.

W sprawach nieuregulowanych ustawą o rehabilitacji np. związanych z nabywaniem prawa do kolejnych urlopów dodatkowych bądź związanych z wykorzystaniem urlopu stosuje się kodeks pracy. Udzielając urlopu, u zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności należy pamiętać, że jeden jego dzień odpowiada siedmiu godzinom pracy (po 1 stycznia 2012 r. tylko u tego pracownika, który ma zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy).

Przykład

Pan Jacek jest pracownikiem firmy komputerowej. Od grudnia 2010 r. ma orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, które wydał powiatowy zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności.

W grudniu 2011 r., czyli rok po wydaniu orzeczenia i przedstawieniu go pracodawcy, nabył prawo do dziesięciu dni dodatkowego urlopu.

Pan Jacek ma je od razu w pełnym wymiarze, a nie proporcjonalnie do okresu pozostałego do końca tego roku kalendarzowego.

Na taki sposób udzielania urlopu wskazuje Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych. Zasadę tę potwierdziło także Ministerstwo Pracy w stanowisku nadesłanym „Rzeczpospolitej” 27 kwietnia 2011 r. w sprawie ustalania dodatkowego urlopu wypoczynkowego dla niepełnosprawnych pracowników.

Uwaga!

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2005 r. (II PK 339/04) prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego dla osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przysługuje, choćby pracownik ten nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu.

Ani ustawa o rehabilitacji, ani kodeks pracy, do której ustawa o rehabilitacji odsyła w sprawach nieuregulowanych, nie uzależniają prawa do urlopu wypoczynkowego od wniosku uprawnionego.

Płatne zwolnienie

Zgodnie z art. 20 ustawy o rehabilitacji tylko osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

- w wymiarze do 21 dni roboczych, aby uczestniczyć w turnusie rehabilitacyjnym nie częściej niż raz w roku,

- w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za  urlop wypoczynkowy. Szczegółowe zasady określa rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 22 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (DzU nr 200, poz. 927).

Te uprawnienia są jednak ograniczone, gdyż na podstawie art. 20 ust. 3 ustawy o rehabilitacji łączny wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego oraz zwolnienia na turnus rehabilitacyjny nie mogą przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.

Przykład

Pracownik niepełnosprawny w roku kalendarzowym uczestniczy w turnusie rehabilitacyjnym, który trwa 18 dni (w tym 14 dni roboczych). W tym samym roku nie skorzysta z dodatkowego urlopu wypoczynkowego w pełnym wymiarze.

Ma prawo wybrać tylko pozostające mu w tym wypadku siedem dni dodatkowego wypoczynku.

Autor jest doradcą prawnym Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych