Najważniejszym elementem udanego biznesu jest pomysł, który gwarantuje przewagę konkurencyjną. Jeżeli dołożymy do niego kapitał niezbędny do uruchomienia przedsięwzięcia, to trzy czwarte sukcesu mamy w kieszeni. Jednak w pewnych przypadkach istotne zagrożenie stanowi ryzyko prawne – łamiąc przepisy, przedsiębiorca wcześniej czy później ściąga na siebie kłopoty.

W praktyce bywa tak, że zwykle dany rodzaj działalności gospodarczej – w naszej ocenie – mieści się w oczywisty sposób w zakresie wolności gospodarczej. Tymczasem rzeczywistość może być zgoła odmienna. Dlatego przedsiębiorcy muszą znać przepisy. Szczególnie wtedy, gdy chcą handlować towarami, które mogą być uznane za niebezpieczne. Taki zaś charakter ma obrót produktami podwójnego zastosowania. Aby zrozumieć, o jakie produkty chodzi, trzeba zapoznać się z przepisami ustawy z 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (dalej: ustawa).

Co to za produkt

Definiując produkt podwójnego zastosowania, ustawa odsyła do rozporządzenia Rady (WE) nr 428/2009 z 5 maja 2009 r. ustanawiającego wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania. Zgodnie z tym dokumentem produktami podwójnego zastosowania są te, które mogą być stosowane zarówno w celach cywilnych, jak i wojskowych. Obejmują wszystkie towary, które mogą być użyte zarówno w zastosowaniach niewybuchowych, jak i w jakikolwiek sposób do wspomagania wytwarzania broni jądrowej lub innych urządzeń do wybuchu jądrowego. Zalicza się do nich także oprogramowanie i technologie.

Wykaz produktów podwójnego zastosowania znajdziemy w załączniku nr 1 do wskazanego rozporządzenia. Zawiera on szereg produktów podzielonych na dziewięć kategorii. Każda z nich dzieli się z kolei na pięć grup. Jeżeli chcemy rozpocząć eksport towarów poza kraje UE i choćby intuicyjnie wyczuwamy, że przedmiot handlu może być produktem podwójnego zastosowania, to należy uważnie przestudiować wskazany wykaz, tak aby nie złamać przepisów ustawy.

Ustawa nie definiuje także pojęcia „zezwolenie indywidualne". Odsyła do wskazanego rozporządzenia Rady.

Indywidualne podejście

Zgodnie z tym dokumentem indywidualne zezwolenie jest udzielane jednemu konkretnemu eksporterowi w odniesieniu do jednego użytkownika końcowego lub odbiorcy w państwie trzecim i obejmuje jeden lub więcej produktów podwójnego zastosowania. Uzyskanie omawianego dokumentu uprawnia więc do eksportu towarów podwójnego zastosowania, ale tylko i wyłącznie do jednego kontrahenta.

Uwaga! Przywóz lub transfer wewnątrzunijny na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej produktów podwójnego zastosowania nie wymaga uzyskania zezwolenia.

Zezwolenie indywidualne wydaje minister gospodarki na wniosek zainteresowanego. Ustawa określa części składowe wniosku >patrz ramka.

Przydadzą się opinie

Zezwolenie jest wydawane w drodze decyzji administracyjnej. Przed jej wydaniem minister gospodarki jest zobowiązany wystąpić do organów opiniujących o zajęcie stanowiska co do istnienia przeciwwskazań do wydania zezwolenia. O wystąpieniu do organów opiniujących (tj. ministra właściwego do spraw zagranicznych, ministra właściwego do spraw wewnętrznych, ministra właściwego do spraw finansów publicznych, szefa Służby Kontrwywiadu Wojskowego, szefa Służby Wywiadu Wojskowego, szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, szefa Agencji Wywiadu, a w niektórych przypadkach także do prezesa Państwowej Agencji Atomistyki) wnioskodawca jest informowany.

Przed wydaniem decyzji w sprawie cofnięcia lub zmiany zezwolenia minister gospodarki może wystąpić do organów opiniujących o zajęcie stanowiska

Po złożeniu wniosku o wydanie zezwolenia przedsiębiorca może zostać poproszony o  przekazanie informacji umożliwiających weryfikację danych zawartych we wniosku. Ponadto jest on też zobowiązany do zgłaszania ministrowi gospodarki wszelkich zmian dotyczących danych zawartych we wniosku, w terminie 14 dni od dnia ich powstania.

Zezwolenie indywidualne oraz uprawnienia z niego wynikające są niezbywalne. Dokument ten ma znaczenie dla kontroli wykonywanych przez organy Służby Celnej. Jego oryginał dołącza się do zgłoszenia celnego lub do wniosku o nadanie przeznaczenia celnego.

Uwaga! Wydanie zezwolenia może być uzależnione od spełnienia dodatkowych wymagań i warunków określonych przez ministra gospodarki. Przede wszystkim może powstać konieczność złożenia przez zagranicznego końcowego użytkownika oświadczenia końcowego użytkownika lub przedstawienia certyfikatu importowego (art. 23 ustawy).

Zezwolenie jest wydawanie na określony czas nie dłuższy niż rok. Jego wydanie jest bezpłatne.

Może być odmowa

Także odmowa udzielenia zezwolenia następuje w drodze decyzji administracyjnej. Zostanie ona wydana, gdy zajdzie choć jedna z poniższych przesłanek:

- wymagają tego potrzeby obronności lub bezpieczeństwa Polski;

- wymagają tego zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej wynikające z umów międzynarodowych i porozumień sojuszniczych;

- podmiot nie daje rękojmi zgodnego z prawem prowadzenia obrotu;

- produkty mogą być, w całości lub w części, wykorzystane do nielegalnego lub sprzecznego z interesem Rzeczypospolitej Polskiej wdrażania, produkcji, eksploatacji, obsługi, utrzymania, przechowywania, wykrywania, identyfikacji lub rozprzestrzeniania broni masowego rażenia, a w szczególności broni chemicznej, biologicznej lub jądrowej, a także wdrażania, produkcji, utrzymania i przechowywania środków zdolnych do przenoszenia takiej broni.

Wszystkie powyższe przesłanki są niedookreślone. W jakich bowiem przypadkach odmowa wydania zezwolenia jest uzasadniona potrzebami obronności lub bezpieczeństwa kraju? Podobnie nie wiadomo, w jakiej sytuacji zachodzi podejrzenie, że podmiot będzie łamał prawo, prowadząc omawianą działalność.

Ponadto decyzja odmowna może (ale nie musi) być wydana, jeżeli:

- istnieje ryzyko zmiany końcowego użycia lub miejsca przeznaczenia omawianych produktów;

- podmiot naruszył przepisy dotyczące obrotu towarami o znaczeniu strategicznym.

Należy pamiętać, że w przypadku gdy zaistnieją wyżej wymienione przesłanki (te obligatoryjne, jak i fakultatywne), przedsiębiorca straci zezwolenie, które otrzymał wcześniej. Może ono także zostać zmienione. Tak samo będzie, gdy prowadzona przez przedsiębiorcę działalność odbywać się będzie wbrew warunkom określonym w zezwoleniu. Przed wydaniem decyzji w sprawie cofnięcia lub zmiany zezwolenia minister gospodarki może wystąpić do organów opiniujących o zajęcie stanowiska.

Rejestr udzielonych zezwoleń prowadzi minister gospodarki. Jest on wspólny także dla zezwoleń globalnych oraz podmiotów korzystających z zezwoleń generalnych. Wpis do rejestru jest dokonywany niezwłocznie po udzieleniu zezwolenia.

Uwaga! Do spraw uregulowanych w ustawie stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Oznacza to, że wszelkie zasady dotyczące np. terminów czy też doręczeń w toku interesujących nas procedur wynikają właśnie z tego aktu prawnego.

Zdaniem autora:

Piotr Rogowiecki, ekspert Pracodawcy RP

Istotą gospodarki wolnorynkowej jest to, że państwo ingeruje w prowadzenie działalności gospodarczej tylko w szczególnie uzasadnionych sytuacjach. Za taką można uznać obrót towarami, które mogą być wykorzystywane do celów wojskowych. To nie podlega wątpliwości – nie można poza wszelką kontrolą pozostawić obrotu towarami, które służą zabijaniu. Opisana obok instytucja łączy elementy prawodawstwa krajowego i wspólnotowego. Na mocy tych pierwszych przepisów administracja ma możliwość uznaniowego ograniczania dostępu do przedstawionego rodzaju działalności (niedookreślone przesłanki). Natomiast przepisy unijne mają charakter kazuistyczny. Jest jedynie pytanie, czy to połączenie przepisów nie stanowi przykładu nadmiernej biurokratyzacji charakteryzującej Unię Europejską.

Co we wniosku

Zgodnie z przepisami wniosek musi zawierać:

- oznaczenie wnioskodawcy;

- numer identyfikacji podatkowej;

- określenie rodzaju i zakresu wykonywanej przez wnioskodawcę działalności gospodarczej;

- oznaczenie podmiotów będących partnerami handlowymi wnioskodawcy przy realizacji wnioskowanego obrotu, w tym ich nazwy, adresy siedzib albo adresy zamieszkania oraz określenie ich roli w tym obrocie;

- określenie towarów o znaczeniu strategicznym będących przedmiotem obrotu, w tym ich wartość, ilość oraz numer kontrolny, określony w przepisach wydanych na podstawie art. 6a ust. 3 ustawy lub w załącznikach do wskazanego rozporządzenia;

- oznaczenie producenta towarów o znaczeniu strategicznym, które będą przedmiotem obrotu oraz końcowych użytkowników, w tym ich nazw i adresów;

- informację o sposobie wykorzystania towarów o znaczeniu strategicznym przez końcowego użytkownika;

- określenie kraju końcowego przeznaczenia;

- numer poświadczenia oświadczenia końcowego użytkownika wydanego przez organ kontroli obrotu, jeśli importer lub końcowy użytkownik zobowiązał się do uzyskania uprzedniej zgody właściwego zagranicznego organu na określone dysponowanie towarem o znaczeniu strategicznym będącym przedmiotem wniosku lub jego częścią składową.

Ponadto we wniosku musi znaleźć się oznaczenie kraju pochodzenia towaru o znaczeniu strategicznym oraz państwa UE, w którym produkt podwójnego zastosowania będzie umiejscowiony lub będzie mu nadane przeznaczenie celne.

Uwaga! wzór wniosku o wydanie zezwolenia na wywóz znajdziemy w rozporządzeniu ministrów: gospodarki i pracy z 28 września 2004 r. w sprawie wzorów zezwoleń indywidualnych lub globalnych na obrót towarami o znaczeniu strategicznym oraz wzoru certyfikatu importowego.