Bardzo często zależy to od realizacji prac w określonych, nowych i zmiennych miejscach przez pracodawcę. Taki problem zwykle mają firmy budowlane. Szeroko odniósł się do niego SN w uzasadnieniu uchwały z 9 grudnia 2011 r. (II PZP 3/11).
Ciągły ruch
Ze swojej istoty praca robotnika budowlanego nie polega na stałym przemieszczaniu się po określonym obszarze geograficznym (jak kierowcy czy przedstawiciele handlowi). Jednak rodzaj prowadzonej przez pracodawcę działalności gospodarczej w dużej mierze oznacza konieczność wykonywania przez podwładnych pracy w różnych miejscach, przy czym nie odbywa się to incydentalnie (okazjonalnie), ale stale i przez dłuższy okres.
Do takich pracowników nie można wprost odnosić tezy
uchwały z 19 listopada 2008 r. (II PZP 11/08)
. Dlatego trzeba wypracować inną, spójną koncepcję właściwego określenia miejsca wykonywania przez nich pracy (art. 29 § 1 pkt 2
) oraz ich stałego miejsca pracy (art. 77
5
§ 1 k.p.).
Zdaniem SN dopiero łączne przyjęcie znaczenia tych pojęć pozwala ustalić zasady, według których będzie się kwalifikować podróże służbowe takich pracowników. Próba określenia tej koncepcji musi po pierwsze uwzględniać konieczność nadążania wykładni prawa za zmianami dokonującymi się wraz z postępem w życiu gospodarczym i społecznym. Nie można więc tracić z pola widzenia nowych zjawisk w sferze gospodarki związanych z globalizacją.
Przejawiają się one m.in. w tym, że przedsiębiorcy, uwzględniając stały postęp w komunikacji, często poszukują kontrahentów poza najbliższym sąsiedztwem. Specyfika niektórych branż (np. budowlanej) ma to do siebie, że sukcesywnie zmieniają się miejsca, w których realizuje się inwestycje. Gdy przedsiębiorca budowlany zakończy jedną budowę, musi rozpocząć nową inwestycję, którą na ogół prowadzi w innym miejscu, często bardzo odległym od poprzedniego.
Istotą tzw. ruchomego (zmiennego) miejsca pracy, odróżniającą go od obszarowego miejsca pracy, jest jego punktowość, z tym jednak, że punkt ten może być zmieniany. Zakres dopuszczalnych tu zmian – w uzgodnionych granicach – musi wynikać z rodzaju pracy świadczonej przez pracownika oraz natury działalności prowadzonej przez pracodawcę i związanej z nią rzeczywistej potrzeby gospodarczej. Ruchome (zmienne) miejsce pracy wolno np. określić wtedy, gdy pracodawca prowadzi budowy lub podobną działalność.
Jeżeli ruchome miejsce pracy zostało właściwie wskazane w umowie, to stałymi miejscami pracy w rozumieniu art. 77
5
§ 1 k.p. będą wtedy poszczególne, konkretne miejsca, do których (w zakresie umowy o pracę i podanego w niej ruchomego miejsca pracy) pracownika kieruje się w celu stałego świadczenia, umówionego rodzaju pracy. Będzie on w podróży służbowej wtedy, gdy otrzyma krótkotrwałe zadanie wykonania obowiązków poza takim stałym miejscem, a także w czasie dojazdu do tego miejsca i powrotu z niego.
Tam, gdzie firma prowadzi inwestycje
Wobec pracownika budowlanego świadczącego przez dłuższy czas w jednym miejscu pracę na różnych budowach prowadzonych przez firmę nie można umownie określić miejsca pracy wyłącznie jako pewnego obszaru geograficznego. Taki sposób jest zarezerwowany dla pracowników mobilnych.
Umowne określenie pewnego obszaru, bez skonkretyzowania stałych znajdujących się na nim punktów (prowadzonych budów), nie byłoby bowiem skorelowane z rodzajem pracy świadczonej przez pracownika ani z rodzajem działalności pracodawcy.
U takiego robotnika w umowie o pracę można natomiast określić miejsce pracy jako ruchome, np. jako budowy realizowane przez pracodawcę na konkretnym terenie. Tu określenie obszaru nie oznacza wskazania miejsca pracy, lecz ogranicza obszarowo możliwość wyznaczenia ruchomego (zmiennego) miejsca pracy.
Jeśli tak w angażu poda się miejsce pracy, robotnik przebywa w podróży służbowej wtedy, gdy w celu wykonania krótkotrwałego zadania opuszcza miejscowość stanowiącą jego aktualne, stałe miejsce pracy (miejsce, gdzie realizowana jest budowa, na której świadczy pracę), a także wtedy, gdy pracodawca poleci mu świadczyć pracę (wyznaczy ruchome, zmienne miejsce pracy) poza umówionym obszarem geograficznym.
Należy zatem uznać, że pracownik przedsiębiorstwa budowlanego realizującego inwestycje w różnych miejscowościach może mieć w umowie o pracę określone miejsce wykonywania pracy (art. 29 § 1 pkt 2 k.p.) jako to, gdzie jego pracodawca prowadzi budowy lub inne stałe prace, ewentualnie ze wskazaniem, na jakim obszarze geograficznym.
Stałym miejscem pracy takiej osoby w rozumieniu art. 77
5
§ 1 k.p. jest wówczas każdorazowo to miejsce – w granicach określonych w umowie o pracę, w którym pracownik przez dłuższy czas, stale, systematycznie świadczy pracę (miejsce budowy realizowanej przez firmę).
Przedsiębiorcy budowlani, których działalność polega na prowadzeniu kolejnych inwestycji w różnych miejscach (Polski, Europy, a nawet świata), musieliby wskazywać miejsce pracy punktowo (adresowo), nie mogąc go określać obszarowo.
Wypowiedzenie zmieniające
Wtedy kierując pracownika do zadań na kolejnej budowie, szef musiałby dokonać wypowiedzenia zmieniającego lub dodatkowo płacić za podróż służbową pracownika, mimo że świadczenie pracy nie ma charakteru doraźnego.
Przedsiębiorcy nie byliby wówczas skłonni zawierać z pracownikami angaży na czas nieokreślony i ograniczaliby się do zawierania tych terminowych, których czas trwania pokrywałby się z miesiącami przeznaczonymi na realizację konkretnej inwestycji budowlanej.
Bez uzasadnionych potrzeb
Sąd Najwyższy podkreślił jednak wyraźnie, że taka konstrukcja ruchomego miejsca pracy nie dotyczy tej, w której jako punkt wykonywania pracy wskazano siedzibę pracodawcy (konkretną miejscowość), a w dalszych postanowieniach angażu zastrzeżono dla pracodawcy, gdy ma uzasadnione potrzeby, możliwość jednostronnego skierowania pracownika do pracy w innym miejscu niż jego siedziba.
Nie mamy wtedy do czynienia z ruchomym miejscem pracy. W takiej sytuacji robotnik musi świadczyć pracę jedynie na budowach prowadzonych w miejscowości, która była siedzibą pracodawcy.
Klauzula umowna o udzielonej przez robotników z góry bezwarunkowej zgodzie na wykonywanie przez nich pracy również poza siedzibą firmy jest nieważna. Nie zakreślono bowiem w jakikolwiek sposób obszaru, na którym mogą być zlokalizowane potencjalne budowy.