Teraz słowo o nadgodzinach. Kodeksowe są dopuszczalne w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia i zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- szczególnych potrzeb pracodawcy.
Powstają, gdy zatrudnieni na umowę o pracę zostają w pracy dłużej niż:
- 8 godzin dziennie,
- średnio 40 godzin tygodniowo w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (np. przychodzą do pracy w wolną sobotę bądź w niedzielę),
- pracują ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy (może to wystąpić w systemie równoważnym, gdy dniówka wynosi np. 11 godzin, a pracownicy zostają w pracy dłużej, np. przez 12 czy 13 godzin).
A jak za nie płacimy? Wygląda to tak: za nadgodziny dobowe wypadające w ciągu dnia przysługuje 50-proc. dodatek. 100 proc. płacimy tylko wtedy, gdy praca nadliczbowa miała miejsce w nocy. Poza porą nocną (obejmującą osiem godzin między 21 a 7 rano) 100-proc. dodatek przysługuje jeszcze za pracę:
- w niedziele i święta będące dla pracownika dniami wolnymi od pracy,
- w dniu wolnym udzielonym w zamian za pracę w niedziele i święta,
i która powoduje przekroczenie normy średniotygodniowej.
Natomiast w każdym innym dniu, niewymienionym wyżej, płacimy dodatek 50-proc. Ponadto 100-proc. dodatki płacimy także za nadgodziny średniotygodniowe
To jednak nie wszystko. Nadgodziny dobowe wolno jeszcze zrekompensować czasem wolnym w wymiarze 1 : 1 na wniosek pracownika albo 1 : 1,5 na wniosek pracodawcy. Ponadto za dodatkową pracę w sobotę nie płacimy, a oddajemy tylko dzień wolny do końca okresu rozliczeniowego (wypłata pieniędzy jest dopuszczalna w wyjątkowych sytuacjach).
Z kolei w przypadku dodatkowej pracy występującej w niedzielę bądź święto pracodawca ma alternatywę. Ogólnie mówiąc w pierwszej kolejności może oddać dzień wolny, a dopiero gdy nie jest to możliwe, zapłacić 100-proc. dodatek.
To tyle, jeśli chodzi o kodeks pracy. A jak jest w innych grupach zawodowych?
- Pracownicy samorządowi
– nadgodziny są dopuszczalne, jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której są zatrudnieni. W kwestii rekompensaty pracy nadliczbowej decyduje pracownik. Ma do wyboru albo wynagrodzenie, albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że czas wolny, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.
Według Kancelarii Prezesa RM ten przepis stanowi lex specialis w stosunku do przepisów kodeksu pracy i nie przewiduje dodatków ani 50-, ani 100-proc. za godziny nadliczbowe, dlatego pracownikowi samorządowemu za pracę w godzinach nadliczbowych należy się wynagrodzenie, a nie dodatek.
Poza tym pracownik samorządowy nie może też jednocześnie otrzymać i wynagrodzenia, i czasu wolnego. W służbie cywilnej i w urzędach państwowych nie jest lepiej.
- Urzędnicy państwowi
– oni również mogą wybrać: albo wynagrodzenie, albo czas wolny. Tak jak u pracowników samorządowych wolne mogą wykorzystać w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu. Urzędnikom państwowym zatrudnionym w urzędach naczelnych i centralnych organów administracji państwowej na stanowiskach kierowniczych i samodzielnych przysługuje wolny czas za pracę poza normalnymi godzinami pracy wykonywaną w porze nocnej oraz w niedzielę lub święto.
- Pracownicy służby cywilnej
– za pracę w nadgodzinach przysługuje im czas wolny w tym samym wymiarze, niezależnie kiedy dodatkowa praca miała miejsce. Jednak urzędnikom służby cywilnej rekompensuje się czasem wolnym jedynie nadgodziny przypadające w nocy, a dniem wolnym pracę w niedzielę lub święto. Ustawa nie wspomina ani słowem o pracy nadliczbowej w dniu powszednim bądź w wolną sobotę, dlatego wszystko wskazuje na to, że jest ona bezpłatna.
Niestety, brak uregulowań w tym zakresie może prowadzić do pewnych absurdów. Wyobraźmy sobie urzędnika korpusu, który w poniedziałek pracuje do godziny 22. Za pierwsze osiem godzin dostaje pensję, później nic, a dopiero za godziny przypadające w porze nocnej może odebrać czas wolny. Zapytaliśmy Kancelarię Prezesa RM, czy to luka w przepisach, czy celowe założenie ustawodawcy.
Okazuje się, że to drugie. Ustawodawca świadomie pozbawił urzędników służby cywilnej rekompensaty za wskazane nadgodziny. Dlaczego? Bo... zwiększone obowiązki tych osób są rekompensowane posiadanym stopniem służbowym oraz dodatkowym urlopem wypoczynkowym.
Uwaga!
Jeśli chodzi o niedzielę, dzień wolny powinien zostać udzielony w najbliższym tygodniu. W przypadku święta nie ma takiego wymogu. W obydwu jednak przypadkach dni wolne i czas wolny udzielany w zamian za nadgodziny można skumulować z urlopem wypoczynkowym.
- Kierowcy
– ich nadgodziny rekompensujemy zgodnie z kodeksem pracy.
- Lekarze
– przepisy o działalności leczniczej nie mówią wprost o pracy nadliczbowej, dlatego rozliczamy ją zgodnie z kodeksem i podobnie płacimy za dyżury medyczne.
- Nauczyciele –
w ich pragmatyce służbowej godziny nadliczbowe w rozumieniu kodeksu pracy w ogóle nie występują. Karta nauczyciela mówi jedynie o godzinach ponadwymiarowych i godzinach doraźnych zastępstw. Pierwsze z nich są dopuszczalne w szczególnych przypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania lub zapewnienia opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Co do zasady nie mogą one przekraczać 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.
Na większą ich liczbę nauczyciel musi wyrazić zgodę. Wtedy jednak liczba godzin ponadwymiarowych nie może przekroczyć 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Każda godzina ponadwymiarowa, w tym doraźnego zastępstwa, jest opłacana według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.
Z kolei za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze wykonywane w dniu wolnym od pracy nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach zamiast dnia wolnego nauczyciel otrzymuje odrębne wynagrodzenie, w wysokości ustalonej w sposób określony w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej i sportu z 31 stycznia 2005 w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (DzU nr 22, poz. 181 ze zm.).
Z kolei za pracę w święto przypadające poza dwoma dniami w tygodniu wolnymi od pracy nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach wynagrodzenie, o którym mowa wyżej, ze 100-proc. dodatkiem.
Czytaj również:
Zobacz serwisy:
Lekarze i pielęgniarki » Czas pracy
Nauczyciele samorządowi » Czas pracy