W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma się prawo powstrzymać od wykonywania pracy. Musi jednak niezwłocznie zawiadomić o tym pracodawcę. Tak wynika z art. 210 § 1 kodeksu pracy (k.p.).

Za czas powstrzymania się od pracy pracownikowi należy się wynagrodzenie. Powinno to być wynagrodzenie równe temu, które otrzymałby, gdyby pracę wykonywał – w przeciwieństwie do wynagrodzenia przysługującego w razie przestoju, które jest należne w ograniczonej wysokości.

[srodtytul]Czasem to obowiązek[/srodtytul]

W niektórych sytuacjach pracownik ma nie tylko prawo, ale i obowiązek powstrzymania się od pracy. Powstrzymanie się od wykonywania pracy zagrażającej zdrowiu pracownika może bowiem w konkretnych okolicznościach sprawy stanowić przedmiot pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy. Tak np. uznał [b]Sąd Najwyższy w wyroku z 7 stycznia 1998 r. (I PKN 405/97)[/b]. A sprawa dotyczyła przypadku, w którym w firmie nastąpiła awaria ogrzewania. Szef zaproponował pracę w innym pomieszczeniu, wykorzystanie zaległego urlopu i zamianę urządzenia grzewczego. Pracownik nie skorzystał z takiego rozwiązania. W efekcie rozchorował się i zażądał odszkodowania mi.n. za niezapewnienie bezpiecznych warunków pracy skutkujące utratą części wynagrodzenia. Wystąpił też o zwrot kosztów zakupu lekarstw. Pracodawca odmówił, z czym zgodził się sąd.

[srodtytul]Niedyspozycja psychofizyczna[/srodtytul]

Pracownik ma się prawo powstrzymać od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Musi jednak powiadomić o tym swojego szefa. Takiej nietypowej sprawności wymagają m.in. prace pilota morskiego czy pilota samolotowego, prace na wysokości na masztach czy przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć. Dotyczy to też czynności kaskadera filmowego czy tresera dzikich zwierząt. Szczegółowy wykaz prac zawiera rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.

[ramka][b]Uwaga [/b]

Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, to pracownik ma się prawo oddalić z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Za czas oddalenia pracownik dostaje normalne wynagrodzenie.[/ramka]

Przedmiotem ochrony w tym przypadku jest nie tylko życie i zdrowie takiego pracownika, ale także ochrona innych osób, np. pasażerów samolotu. Kodeks pracy, umożliwiając powstrzymanie się od wykonywania pracy przez osobę, która źle się czuje, przeciwdziała katastrofom i wypadkom, które mogą powstać w wyniku błędu człowieka.

Taka niedyspozycja psychofizyczna obejmuje różne sytuacje. Może to być uporczywy ból głowy, ale i stan wywołany nadmiernym spożyciem alkoholu czy użyciem narkotyków. W tych dwóch ostatnich przypadkach pracownik ma prawo do skutecznego powstrzymania się od wykonywania pracy i nie ma to związku z konsekwencjami dyscyplinarnymi związanymi ze stawieniem się do pracy w takim stanie.

[srodtytul]Zawody o podwyższonym ryzyku[/srodtytul]

Prawa do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej nie mają pracownicy, których obowiązkiem jest ratowanie ludzkiego życia lub mienia. Takie osoby wykonują swoją pracę z narażeniem życia. Jednak nawet takie ryzyko nie może przekraczać zwykłej miary.

Do tej szczególnej grupy zawodowej należą m.in.: strażacy zakładowych straży pożarnych, lekarze czy pracownicy ochrony.

Podstawa prawna:– [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=76037]kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)[/link],

– [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=73964]rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (DzU nr 62, poz. 287)[/link]