29 maja 2019 r. został opublikowany będący przedmiotem pracy Rady Ministrów projekt zmian w ustawie o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (projekt). Prace nad nim trwały od drugiej połowy 2018 r. i – jak wskazano w uzasadnieniu projektu – spowodowane były wydarzeniami na rynku kapitałowym. Można przypuszczać, że to pokłosie afer m.in. dotyczących funduszy: Inwestycje Rolne FIZAN, Inwestycje Selektywne FIZAN, Lasy Polskie FIZAN, Vivante FIZAN oraz GetBack i związanych z nimi uwag w stosunku do podmiotów badających sprawozdania finansowe.

Czytaj także: Biegły rewident raz w roku nie płaci składek do ZUS

Powstanie nowy organ

Organem nadzoru publicznego nad biegłymi rewidentami i firmami audytorskimi jest Komisja Nadzoru Audytowego (KNA), jednak znaczna część zadań z zakresu nadzoru publicznego delegowana jest do Polskiej Izby Biegłych Rewidentów (PIBR). Projekt przewiduje przejęcie przez jeden podmiot – Polską Agencję Nadzoru Audytowego (PANA), będącą organem nadzoru publicznego, wszystkich kontroli w zakresie usług biegłego rewidenta objętych standardami wykonywania zawodu. Wyposaża także PANA w narzędzia nadzorcze, dochodzeniowe i sankcyjne w odniesieniu do usług objętych standardami wykonywania zawodu, świadczonych przez biegłego rewidenta w imieniu firmy audytorskiej. Wzmocnienie nadzoru od strony rynku kapitałowego w PANA ma zapewnić udział w jego organach przedstawiciela KNF oraz GPW.

Zgodnie z projektem koszty funkcjonowania nowego organu mają zostać pokryte z kieszeni firm audytorskich poprzez zwiększenie opłat z tytułu nadzoru.

PANA zostanie wyposażona w nowe narzędzia nadzorcze, dochodzeniowe i sankcyjne w odniesieniu do usług objętych standardami wykonywania zawodu świadczonych przez biegłego rewidenta w imieniu firmy audytorskiej, wykonywanych zarówno w jednostkach zainteresowania publicznego, jak i podmiotach niebędących takimi jednostkami. PANA ma kontrolować w sposób bezpośredni:

• badania ustawowe jednostek zainteresowania publicznego oraz jednostek niebędących jednostkami zainteresowania publicznego,

• inne usługi biegłych rewidentów świadczone dla ww. jednostek, objęte standardami wykonywania zawodu, w tym przede wszystkim usługi związane z funkcjonowaniem rynku kapitałowego.

Jednym z organów PANA ma być Rada Agencji, której członkami mają być:

• dwóch przedstawicieli ministra właściwego do spraw finansów publicznych;

• przedstawiciel KNF;

• przedstawiciel ministra sprawiedliwości;

• przedstawiciel Polskiej Izby Biegłych Rewidentów rekomendowany przez Krajową Radę Biegłych Rewidentów;

• przedstawiciel organizacji pracodawców;

• przedstawiciel GPW SA w Warszawie.

Jak to wygląda obecnie

Organem nadzoru publicznego nad biegłymi rewidentami i firmami audytorskimi jest Komisja Nadzoru Audytowego. W opinii ministra finansów organ ten nie ma jednak wystarczających narzędzi pozwalających na kontrole jakości usług świadczonych przez firmy audytorskie w tym zakresie. System nadzoru publicznego opiera się bowiem w dużej mierze na nadzorze pośrednim, w którym istotną rolę odgrywa samorząd zawodowy. Znaczna część zadań z zakresu nadzoru publicznego została delegowana do PIBR, która wykonuje kontrole jakości badań ustawowych jednostek innych niż jednostki zainteresowania publicznego, a także wykonuje w stosunku do nich czynności dochodzeniowe i sankcyjne.

W opinii ministra finansów, PIBR w swojej działalności nie jest wystarczająco aktywny, a prowadzone przez niego postępowania charakteryzuje przewlekłość. Minister finansów stoi na stanowisku, że to wszystko wskazuje na potrzebę zmian zarówno w zakresie organizacji i struktury organu nadzoru poprzez zmianę formy jego działania i sposobu finansowania, jak również przejęcie przez jeden podmiot – organ nadzoru publicznego – wszystkich kontroli w zakresie usług biegłego rewidenta objętych standardami wykonywania zawodu w odniesieniu do jednostek zainteresowania publicznego, jak i podmiotów niebędących takimi jednostkami, oraz prowadzenia postępowań administracyjnych i dyscyplinarnych. Ma się to przyczynić do zachowania jednolitości postępowań, zwłaszcza w zakresie stwierdzenia naruszeń i ewentualnych kar. I tak właśnie dochodzimy do Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego (PANA), czyli nowego organu nadzoru publicznego, w miejsce obecnej Komisji Nadzoru Audytowego.

PIBR w nowym systemie, w ramach nadzoru publicznego sprawowanego przez PANA, będzie realizować zadania jedynie w bardzo ograniczonym zakresie, przy założeniu, że ostateczną odpowiedzialność za nadzór nad realizacją tych zadań będzie ponosić nowo powołana instytucja nadzoru. W kompetencji PIBR nadal pozostanie ustanawianie krajowych standardów wykonywania zawodu, krajowych standardów kontroli jakości oraz zasad etyki zawodowej biegłych rewidentów, kontrola wypełniania przez biegłych rewidentów obowiązków z zakresu obligatoryjnego doskonalenia zawodowego biegłych rewidentów, a także wykonywanie zadań z zakresu zatwierdzania i rejestracji biegłych rewidentów. Ponadto PIBR będzie realizować inne zadania własne samorządu zawodowego w ramach sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu biegłego rewidenta przez swoich członków.

Wpływ nowych przepisów na klientów

Zasadniczo wydaje się, że nowe przepisy powinny zostać odebrane pozytywnie przez spółki korzystające z usług firm audytowych. Możliwy jest także wzrost kosztów usług audytowych, przede wszystkim z uwagi na jeszcze większy nacisk na jakość badania, a także kwestie dokumentacji badania. Jeśli – tak jak zakłada ustawodawca – będzie to miało przełożenie na podniesienie standardów przeprowadzanych audytów, to skorzystamy na tym wszyscy, od przeciętnego inwestora giełdowego, przez banki, kontrahentów badanej firmy, na pozostałych uczestnikach rynku kapitałowego kończąc. Wyższa jakość powinna się bowiem przełożyć na bezpieczeństwo i wzrost zaufania.

Autorka jest radcą prawnym w kancelarii JustComply