Ważną gwarancją ustrojową niezawisłości sędziowskiej jest nieprzenoszalność, której wyrazem jest nie tylko niedopuszczalność przeniesienia sędziego do innego sądu bez jego zgody, ale także do innego wydziału. Sędziowie nie powinni być przerzucani z wydziału do wydziału na podstawie arbitralnych decyzji i bez prawa do odwołania się od nich.
Przeniesienie sędziego do innego sądu, ale także do innego wydziału, dotyka bowiem niezwykle delikatnej materii, tj. niezawisłości sędziowskiej. Jakkolwiek z uwagi na efektywność postępowania konieczne mogą być przesunięcia kadrowe w sądzie, to ich dokonywanie musi się odbywać z poszanowaniem niezawisłości sędziowskiej.
Czytaj więcej
Sędzia lub asesor, który chce się przenieść na inne miejsce służbowe, a jego wniosek nie został uwzględniony, może złożyć kolejny dopiero po trzech latach. RPO Marcin Wiącek poprosił ministra sprawiedliwości o wyjaśnienia.
Przeniesienia nie mogą być elementem szykany czy kary. Poza tym, jak wynika z orzecznictwa luksemburskiego, na tle spraw polskich tego rodzaju decyzje mogą być istotne dla przebiegu kariery sędziego oraz jego drogi zawodowej, dlatego powinna być zapewniona odpowiednia droga kontroli takich decyzji i standardy rzetelnego procesu.
Zgoda sędziego
W Polsce przeniesienie sędziego między wydziałami ma określoną procedurę. Nie powinno być ono arbitralne. Zasady przesunięcia do innego wydziału dookreślano w art. 22 § 4a i b prawa o ustroju sądów powszechnych. Co do zasady przeniesienie do innego wydziału wymaga zgody sędziego. Niemniej nie wymaga zgody przeniesienie go do innego wydziału, jeżeli:
1) następuje do wydziału, w którym rozpoznaje się sprawy z tego samego zakresu;
2) żaden inny sędzia w wydziale, z którego następuje przeniesienie, nie wyraził zgody na przeniesienie;
3) przenoszony sędzia jest przydzielony do wydziału, o którym mowa w § 2.
Przepisów § 4b pkt 1 i 2 nie stosuje się do sędziego, którego w ciągu trzech lat przeniesiono do innego wydziału bez jego zgody. W przypadku, o którym mowa w § 4b pkt 2, bierze się pod uwagę w szczególności staż pracy sędziów w wydziale, z którego następuje przeniesienie.
Sędzia lub asesor sądowy, któremu zmieniono podział czynności w sposób zmieniający zakres jego obowiązków, w szczególności poprzez przeniesienie do innego wydziału sądu, może odwołać się do Krajowej Rady Sądownictwa w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania nowego zakresu obowiązków (art. 22 § 5 prawa o ustroju sądów powszechnych).
Zgodnie z art. 22 § 6 prawa o ustroju sądów powszechnych odwołanie, o którym mowa w § 5, wnosi się za pośrednictwem prezesa sądu, który dokonał podziału czynności objętego odwołaniem.
Prezes sądu przekazuje odwołanie Krajowej Radzie Sądownictwa w terminie 14 dni od dnia jego otrzymania wraz ze stanowiskiem w sprawie.
Krajowa Rada Sądownictwa podejmuje uchwałę uwzględniającą albo oddalającą odwołanie sędziego, mając na uwadze względy, o których mowa w § 1.
Uchwała Krajowej Rady Sądownictwa w sprawie odwołania, o którym mowa w § 5, nie wymaga uzasadnienia. Od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa odwołanie nie przysługuje.
Do czasu podjęcia uchwały sędzia lub asesor sądowy wykonuje obowiązki dotychczasowe.
Powstaje więc pytanie, czy dziś w konkretnej sprawie te rozwiązania faktycznie zapewniają gwarancję kontroli i rzetelnego postępowania.
Wytyczne luksemburskie – wyrok Wielkiej Izby
Szczegółowe zaś wskazania dla praktyki tej instytucji płyną z wyroku Wielkiej Izby z 6 października 2021 TSUE w sprawie C 672-19. Trybunał luksemburski podkreśla w swoim orzecznictwie doniosłe znaczenie zasady nieprzenoszalności sędziów. Przeniesienia sędziego bez jego zgody do innego sądu lub między dwoma wydziałami tego samego sądu także mogą naruszać zasady nieusuwalności i niezawisłości sędziów.
Jako środek nacisku
Przeniesienie sędziego do innego wydziału może być środkiem odsunięcia niewygodnego sędziego od określonej kategorii spraw czy spraw już prowadzonych. Jak wskazuje Trybunał, takie przeniesienia mogą bowiem stanowić środek służący kontrolowaniu treści orzeczeń sądowych, ponieważ nie tylko mogą one wpływać na zakres spraw przydzielanych danym sędziom do rozpoznania i na prowadzenie spraw, które mają oni w swoim referacie.
Inny ważny aspekt odnosi się do następstw dla życia i kariery tych sędziów. W tym kontekście przeniesienie sędziego może wywoływać skutki podobne do tych, z którymi wiążą się kary dyscyplinarne. Dlatego też szczególną rolę w tym przypadku powinna odgrywać procedura kontroli takich decyzji, aby zapobiegać ich arbitralności i dowolności. W tym względzie Europejski Trybunał Praw Człowieka podkreślił między innymi znaczenie gwarancji proceduralnych oraz możliwości zaskarżenia na drodze sądowej decyzji mających wpływ na karierę sędziów, w tym ich status, a w szczególności decyzji o przenoszeniu sędziów bez ich zgody, tak aby ich niezawisłość nie była zagrożona wskutek nieuprawnionych nacisków zewnętrznych (zob. podobnie wyrok ETPC z 9 marca 2021 r. w sprawie Bilgen przeciwko Turcji, CE:E-HR:202: 0309JUD000157107, §§ 63, 96).
Przeniesienie z uzasadnionych powodów
Sędziowie nie powinni być bez powodu przerzucani z wydziału do wydziału. Zdaniem Trybunału jedynie w uzasadnionych przypadkach takie decyzje mogą zapadać. Decyzje takie powinny więc być podejmowane wyłącznie z uzasadnionych powodów związanych w szczególności z wykorzystaniem dostępnych zasobów pozwalających na zapewnienie należytego sprawowania wymiaru sprawiedliwości oraz podlegać zaskarżeniu na drodze sądowej zgodnie z procedurą w pełni gwarantującą prawa potwierdzone w art. 47 i 48 karty praw podstawowych, w tym prawo do obrony.
Najlepiej byłoby więc, aby takie decyzje zapadały po uzgodnieniach i wzajemnej akceptacji sędziów, którzy dobrowolnie wyraziliby zgodę na przeniesienie. Sędziowie, orzekając, powinni mieć bowiem na uwadze nie tylko swoje osobiste względy, ale też dobro całego sądu, a także dobro funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
Wysokie gwarancje
Trybunał słusznie uznał, że z uwagi na znaczenie decyzji dotyczących przeniesienia sędziów powinny być one uregulowane w taki sposób, aby zapewnić jak najwyższy poziom gwarancji. Dlatego system regulujący przeniesienie sędziego bez jego zgody musi zawierać, podobnie jak przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej, w szczególności gwarancje niezbędne do wyłączenia wszelkiego ryzyka, że ta niezawisłość zostanie zagrożona poprzez bezpośrednie lub pośrednie ingerencje z zewnątrz.
Wynika z tego, że reguły odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów powinny, mutatis mutandis, znaleźć także zastosowanie do takiego systemu przeniesień. W przypadkach wątpliwych to niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony na mocy ustawy powinien przeprowadzić kontrolę zasadności tej decyzji.
