Rz: Zwolnienia przysługujące na mocy rozporządzenia składkowego przysługują pracownikom. Niektóre z nich można stosować także wobec zleceniobiorców, ale do tej grupy zwolnienia należy stosować odpowiednio, a nie wprost. Co to oznacza dla płatnika?

Andrzej Radzisław: W wyroku z 16 lutego 2010 r. (P 16/09) Trybunał Konstytucyjny uznał, że nie było podstaw do ograniczenia wyłączeń określonych w tym rozporządzeniu tylko do pracowników. W konsekwencji rozporządzenie składkowe zostało zmienione przez wprowadzenie regulacji, że wyłączenia z tego rozporządzenia mają odpowiednie zastosowanie do zleceniobiorców.

Moim zdaniem odpowiednie stosowanie rozporządzenia oznacza, że jedne przepisy będą stosowane wprost, bez żadnych modyfikacji, a niektóre z dostosowaniem do charakteru umowy-zlecenia. Tak będzie w szczególności, gdy przepis rozporządzenia odwołuje się do pracownika czy do kodeksu pracy. Taką szeroką interpretację powinno się stosować z uwagi na przyczynę nowelizacji rozporządzenia, czyli orzeczenie TK.

Czy resort pracy bądź ZUS mogą w drodze interpretacji określić, które zwolnienia należą się tylko pracownikom, a które pracownikom i zleceniobiorcom?

W żadnym wypadku nie można uznać, że minister pracy jest uprawniony do określania, które wyłączenia mają zastosowanie do pracowników i zleceniobiorców, a które tylko do pracowników. Z delegacji ustawowej zakreślonej art. 20 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika jedynie, że minister określi w drodze rozporządzenia wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów. ZUS uznaje jednak, że nie wszystkie wyłączenia odnoszą się do zleceniobiorców.

Kiedy ZUS zaneguje bezskładkową wypłatę dla zleceniobiorcy?

Może to dotyczyć odszkodowania wypłaconego na podstawie umowy o zakazie konkurencji. Taki przychód wypłacony byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 1012 kodeksu pracy, jest zwolniony od składek. Gdy taki przychód uzyskuje były pracownik, składki nie są od niego opłacane. ZUS uznaje, że zleceniobiorca nie może być stroną umowy o zakazie konkurencji z art. 1012 k.p. i tym samym wyłączenia tego nie stosuje się do tych osób.

Czy dopłata do wypoczynku dla zleceniobiorcy ze środków socjalnych, gdy fundusz nie jest już zasilany bieżącymi odpisami (w styczniu pracodawca poinformował o nietworzeniu funduszu, ale go nie zlikwidował), może być wolna od składek?

Tak. Świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych są zwolnione od składek społecznych. Zdaniem ZUS wyłączenie to odpowiednio stosuje się do zleceniobiorców. Uprawnionymi do korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych mogą być też osoby inne niż pracownicy i ich rodziny oraz emeryci i renciści, a także ich rodziny. Warunkiem jest jednak to, aby pracodawca przyznał im prawo korzystania z tych świadczeń w regulaminie, o którym mowa w art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Tym samym jeśli świadczenie przysługuje zleceniobiorcy na podstawie regulaminu zfśs i spełnione są pozostałe warunki z tej ustawy (w szczególności wynikający z jej art. 8 nakazujący uzależnienie wysokości dopłat od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu), to wyłączenie odnosi się też do zleceniobiorców. Gdy pracodawca nie tworzy już zfśs, ale na jego koncie są jeszcze pieniądze, to ich wartość jest zwolniona od składek, jeśli oczywiście przy ich przyznawaniu płatnik pamięta o zasadach różnicowania tych świadczeń.

—rozmawiała Anna Abramowska