Rz: Kiedy ZUS będzie chciał odzyskać od płatnika świadczenia wypłacone nienależnie pracownikom?

Andrzej Radzisław: Gdy zastosowanie będzie miał art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, tj. gdy pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. ZUS dość szeroko rozumie pojęcie przekazania przez płatnika nieprawdziwych danych. Często uznaje, że taka sytuacja ma miejsce, gdy umowa o pracę zawarta przez płatnika została uznana za pozorną i w konsekwencji pracownik został wyłączony z ubezpieczeń. Wówczas ZUS uznaje, że za wypłacone takiej osobie nienależne jej zasiłki odpowiada płatnik.

Czy odpowiedzialność płatnika zależy od jego winy? Czy ma znaczenie, że jego błąd był nieświadomy albo że było to celowe działanie (np. na prośbę podwładnego)?

Płatnik odpowiada, gdy poda nieprawdziwe dane. Przepis art. 84 ust. 6 nie mówi wprost o winie.

W praktyce istnieją dwa poglądy dotyczące kwestii odpowiedzialności wynikającej z tego przepisu. Zgodnie z pierwszym z nich (przeważającym) warunkiem wystarczającym do zobowiązania płatnika do zwrotu jest samo przekazanie nieprawdziwych (czyli niezgodnych ze stanem faktycznym) danych mających wpływ na prawo do świadczeń. Takie stanowisko wynika m.in. z wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 8 stycznia 2013 r. (III AUa 998/12). Pogląd ten skłania się w kierunku przyjęcia, że odpowiedzialność na podstawie art. 84 ust. 6 ww. ustawy jest odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka. Zgodnie zaś z drugim poglądem odpowiedzialność z art. 84 ust. 6 ww. ustawy zachodzi, gdy płatnicy składek wystawili nieprawdziwe dokumenty. Przy czym podstawą odpowiedzialności jest ustalenie, że wystawienie dokumentów zawierających nieprawdziwe dane nastąpiło na skutek ich świadomego działania lub rażącego niedbalstwa. Taki pogląd wynika m.in. z wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 5 grudnia 2013 r. (III Aua 638/13).

Czy płatnik może się skutecznie bronić przed żądaniem zwrotu świadczenia?

Płatnik powinien podnosić, że w pierwszej kolejności roszczenie o zwrot powinno być skierowane do osoby, która je nienależnie otrzymała. Sąd Najwyższy w wyroku z 10 czerwca 2008 r. (I UK 376/07) wskazał, że obowiązek zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń z ubezpieczeń społecznych obciąża płatnika składek w myśl art. 84 ust. 6 ustawy systemowej tylko wtedy, gdy ich pobranie spowodowane zostało przekazaniem przez niego nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, a jednocześnie brak jest podstaw do żądania takiego zwrotu od osoby, której faktycznie te świadczenia wypłacono. Nie można bowiem uznać, że pobrała je nienależnie w rozumieniu art. 84 ust. 2 tej ustawy. Taki pogląd został przedstawiony również w wyroku SN z 17 stycznia 2012 r. (I UK 194/11). Wobec tego zasadą wynikającą z art. 84 ust. 1 ustawy systemowej jest obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia przez osobę, która je pobrała.

Jeśli płatnik zwróci ZUS kwoty świadczeń nienależnie pobranych przez ubezpieczonego, może później regresem zażądać od niego zwrotu tych świadczeń?

Tak. Płatnik składek, a więc pracodawca czy zleceniodawca, nie finansuje zasiłków z własnych środków. Gdy jest uprawniony do wypłaty świadczeń, to wypłaca je swoim ubezpieczonym, a wypłacone kwoty wlicza w ciężar składek – czyli odlicza od kwoty, którą za dany miesiąc powinien wpłacić do ZUS. Gdyby więc płatnik został zobowiązany do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń i by je zwrócił, to ma roszczenie do ubezpieczonego, który otrzymał nienależny mu zasiłek.

—rozmawiała Anna Abramowska