Nie oznacza to jednak, że nie mogą w tym czasie wykonywać niezbędnych czynności formalnych na rzecz swojej firmy.

Indywidualni przedsiębiorcy nie mają obowiązku płacenia składek na ubezpieczenie chorobowe. Danina ta ma charakter dobrowolny. Osoby, które zobowiązały się do jej systematycznego płacenia, w przypadku choroby mogą liczyć na zasiłek wypłacany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Większość jednoosobowych firm niezatrudniających pracowników nie jest w stanie całkowicie zaprzestać działalności, gdyż mogłoby to doprowadzić do ich upadku. Jednocześnie podejmowanie czynności na rzecz firmy w czasie zwolnienia lekarskiego może doprowadzić do konieczności zwrotu pobranych świadczeń.

Na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159; dalej: ustawa) ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem.

Konkretne działania

Powstaje więc pytanie, jakie czynności może wykonać przedsiębiorca, który jest na zwolnieniu lekarskim?

Wykonywanie pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy polega na podjęciu działań stanowiących realizację obowiązków pracowniczych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmującego świadczenie pracy. Pracami takimi (w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej) będzie wykonywanie konkretnych czynności związanych wprost z działalnością gospodarczą, w tym nadzór nad zatrudnionymi pracownikami, obsługa klientów, przyjmowanie i wydawanie materiałów. Nie stanowi więc takiej pracy zarobkowej uzyskiwanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dochodów niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy, np. podpisywanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych sporządzonych przez inną osobę oraz formalnoprawne tylko prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej, jeśli osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawcą i wyłącznie w zakresie jej obowiązków leży nadzór nad działalnością firmy (wyrok Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2012 r., II UK 186/11).

Czynności formalnoprawne

Wykonywanie „pracy zarobkowej" jako przesłanka utraty prawa do zasiłku chorobowego nie jest tożsame z formalnoprawnym prowadzeniem jednoosobowej działalności gospodarczej, jeśli osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawcą. Należy zatem odróżnić „pracę zarobkową" wykonywaną w ramach działalności gospodarczej przez osobę jednoosobowo prowadzącą tę działalność od czynności formalnoprawnych, do jakich jest zobowiązana jako pracodawca. Trudno bowiem zgodzić się ze stanowiskiem, że w okresie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dokonywanie wszelkich czynności, jakich wymaga prowadzenie działalności gospodarczej, powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego.

Zaprzestanie prowadzenia działalności w razie zachorowania pracodawcy oznaczałoby konieczność likwidacji zakładu pracy, zwalniania pracowników z pierwszym dniem jego choroby i obowiązek wypłacenia im należności za okres wypowiedzenia, a po odzyskaniu zdolności do pracy ponowne poszukiwanie i zatrudnianie odpowiednich pracowników (Sąd Najwyższy w wyroku z 6 maja 2009 r., II UK 359/08).

Co z podpisywaniem dokumentów

Niekiedy cała działalność gospodarcza może polegać na wystawieniu kilku dokumentów finansowych w danym miesiącu. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 2007 r. (I UK 145/07), wskazując, że jeżeli faktyczna aktywność zawodowa ubezpieczonego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności zarobkowego wynajmu handlowych lokali użytkowych polega wyłącznie na comiesięcznym wystawianiu kilku rachunków, to prowadzenie takiej działalności w takim samym zakresie w okresie korzystania z zasiłków chorobowych i świadczenia rehabilitacyjnego prowadzi do utraty pobranych świadczeń za cały okres orzeczonej niezdolności do wykonywania tej działalności.

Podpisywanie przez prowadzącego pozarolniczą działalność rachunków to nie tylko złożenie samego podpisu, ale także proces myślowy, który obejmuje koncepcyjną analizę treści sygnowanych dokumentów pozostających w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością. Trzeba mieć na uwadze, że świadczenia z chorobowego ubezpieczenia społecznego mają przecież rekompensować straty w uzyskiwanych dochodach z prowadzonej pozarolniczej działalności, przeto niedopuszczalne jest pobieranie takich świadczeń (połączone przecież z brakiem obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za okresy choroby) w razie uzyskiwania dotychczasowych dochodów wynikających z kontynuowania przez ubezpieczonego prowadzonej działalności w nieumniejszonym zakresie, nawet gdyby polegało to na wykonywaniu czynności w istotny sposób nieobciążających jego organizmu.

Nie ulega wątpliwości, iż przy tego rodzaju działalności na czas niedyspozycji warto ustanowić pełnomocnika, który zajmie się wystawianiem niezbędnych dokumentów.

Podsumowując, należy podkreślić, że na podstawie art. 84 ust. 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 121) ZUS może dochodzić zwrotu wypłaconych świadczeń w ciągu trzech lat od daty wydania i doręczenia decyzji. Nadto, poza wypłaconą kwotą, do zwrotu będą również odsetki.

Autor jest adwokatem